750 сынамды алтын

750 сынамды алтын – құрамында 75% таза алтын бар асыл қорытпа, қалған 25% басқа металдардан (лигатурадан) тұрады. Басқаша айтқанда, бұл 18 караттық алтын (24 караттың 18 бөлігі алтын) саналадыgold.org. Мұнша жоғары алтын үлесі металға қанық сары түс пен айқын жылтыр береді, ал қосылған басқа элементтер алтынның жұмсақтығын азайтып, күнделікті қолданысқа қажет беріктік қасиеттерін дарытады. Сондықтан 750 сынама – зергерлер арасында кең тараған жоғары сапалы алтын қоспасы ретінде танымал.

Құрамы (таза алтынның үлесі, қорытпа металлдары)

750 пробалы алтынның төрттен үші таза алтыннан тұрады. Ал қалған 25% – қорытпа металдар (қоспалар), яғни алтынға беріктік пен басқа қасиеттер беру үшін қосылатын компоненттер. Қоспа құрамына әдетте күміс пен мыс кіреді, кей жағдайларда никель, мырыш, палладий немесе платина да қосылады. Қорытпаның дәл рецепті алынатын алтынның түр-түсіне байланысты өзгеруі мүмкін. Мысалы, дәстүрлі сары алтын (750 сынама) шамамен 75% Au, 15% Ag, 10% Cu қатынасында жасалады. Егер құрамдағы күмістен гөрі мыс көп қосылса, метал қызғылт (раушан) алтын реңін алады – яғни алтын 750 сынаманың қызылдау түрі (шамамен 20–25% мыс, қалғаны күміс) пайда болады. Ал керісінше, мыс мөлшерін азайтып, оның орнына палладий, никель сияқты ақ металлдар қосылса, алтынның сарғыш түсі жоғалып, ақ алтын шығады. Қандай түс болмасын, 750 сынама сақталуы үшін қорытпада міндетті түрде 75% таза алтын бар, ал қалған бөлігі алтынның сапасын жақсартуға және түсін түрлендіруге көмектесетін металдардан тұрады.

Қасиеттері (қаттылығы, түсі, тозуға төзімділігі т.б.)

Беріклігі мен қаттылығы: Таза 24 караттық алтын өте жұмсақ металл (Моос шкаласы бойынша қаттылығы ~2,5), сондықтан 100% алтыннан жасалған бұйымдар практикалық тұрғыда қолайсыз – олар оңай тырналып, бүгілгіш келеді. 18 караттық (750 сынама) алтынның құрамындағы қосымша металдар алтынды қатайтып, оның тозуға төзімділігін арттырадыmj.com.ua. Нәтижесінде 750 сынама таза алтынға қарағанда берік, формасын жақсырақ сақтайды. Дегенмен құрамында алтын үлесі көп болғандықтан, 750 сынама 585 сынамаға (14 карат) қарағанда жұмсақтау: шамамен Моос шкаласы бойынша 2,7–3,0 қаттылықта, ал 585 сынаманыкі 3,5–4,0 шамасында болады. Демек, 750 сынамды алтыннан жасалған сақина, сырға сияқты бұйымдар мейлінше беріктеу болғанымен, төменірек пробалы алтынға қарағанда сәл нәзік, сондықтан оларды өте қатты соққыдан немесе өткір заттармен қажаудан қорғаған жөн.

Химиялық тұрақтылығы: Алтынның химиялық инерттігі жоғары, яғни ол қарапайым жағдайда тотықпайды, тат баспайды. 750 сынамадағы алтынның үлесі басым болғандықтан, мұндай қорытпалар коррозияға өте төзімді, жылтыр реңін ұзақ уақыт сақтайды. Құрамындағы күміс пен мыстың аздаған бөлігінің тотығуы мүмкін, бірақ бұл процесс өте баяу жүреді, сондықтан көзге байқалмайды. 750 сынамды алтын, әсіресе никельсіз балқымалары, гипоаллергенді деп есептеледі – яғни көбіне аллергия туғызбайды. (Европада никельдің зергерлік қорытпаларда қолданылуына тыйым салынған, себебі кей адамдарда никельге аллергия болады).

Түсі мен көрінісі: 750 сынамды алтынның дәстүрлі түсі – қанық сарғыш-сары. Жоғары алтын мөлшері металға айрықша жылы реңк береді. Мысалы, сары алтын 750 басқа төмен сынамаларға қарағанда сәл күреңдеу, қанығырақ түсті болады. Қорытпа құрамын өзгерту арқылы түсін де өзгертуге болады: палладий, платина қосса – ақ алтын, мыс көбейсе – қызғылт алтын алынатыны жоғарыда айтылды. Бірақ қай түрі болса да, 750 алтыннан жасалған бұйымдардың сыртқы көрінісі өте әсем: металдың беті жылтыр, түсі ашық әрі біртекті. Уақыт өте келе де, дұрыс күтім жасалған жағдайда, мұндай алтын өз сәндік қасиеттерін жоғалтпайды.

Өңдеуге икемділігі: Таза алтын жұмсақ болғандықтан, зергерлер оны басқа металдармен қатайтып қолданады. 750 сынамды қорытпа жеткілікті иілгіш әрі созылмалы, сол себепті одан күрделі пішінді әшекейлер жасалады. Мысалы, алтынның бұл түрі гравюра жасауға, нәзік өрнектерді қалыптауға, қымбат тастарды бекітуге мүмкіндік береді – металл әрі берік, әрі салыстырмалы жұмсақ болып келеді. Сондықтан 750 сынама шеберлерге материалды қиналмай өңдеуге, сонымен қатар бұйымның төзімділігін қамтамасыз етуге жағдай жасайды.

Қолданылуы (зергерлік бұйымдарда және басқа салаларда)

Зергерлік әшекейлер: 750 сынамды алтын ең алдымен зергерлік өнеркәсіпте қолданылады. Оның құрамындағы алтынның жоғары үлесі мен жақсы беріктігі алтыннан жасалған сақина, сырға, алқа, білезік, кулон сияқты бағалы бұйымдар үшін таптырмас етеді. Әсіресе үйлену жүзіктері мен салтанатты әшекейлер 18 каратты алтыннан жиі жасалады – мұндай бұйымдар қымбат көрінеді, таза алтынның әсем түсіне ие және ұзақ уақыт киюге жарамды. Еуропа елдерінде және басқа да аймақтарда 750 сынама жоғары сапалы зергерлік стандарт ретінде қабылданған, көптеген шетелдік әшекейлерде “18K” таңбасы соғылады (яғни 750 сынамаға тең). 750 алтыннан сары, ақ, қызғылт түсті коллекциялар шығарылады: ақ алтын платина, палладиймен араластырылып, көбіне родиймен қапталады; қызғылт түрі мыс арқылы алынады. Қай түсі болмасын, мұндай алтыннан жасалған әшекейлер бай, көрікті болып көрінеді және мән-маңызын жоғалтпайды.

Басқа салалар: 750 сынамды алтынның қасиеттері оны тек әшекейде ғана емес, басқа да салада қолдануға мүмкіндік береді. Стоматологияда алтынның жоғары сынамалы қорытпалары көптен бері қолданылып келеді. Мысалы, тіс протездеріне (тәждер, көпіршелер) 750 немесе 900 сынамды алтын-күміс-мысты қорытпалар пайдаланылады. Мұндай стоматологиялық қорытпалар адам ағзасына зиянсыз, коррозияға ұшырамайды және шайнау жүктемесіне төзімді, сол себепті тіс дәрігерлері оларды биологиялық үйлесімді және ұзақ мерзімді материал деп санайды. Электроникада да алтын кеңінен қолданылады: таза алтын өте жұмсақ болғандықтан, кейде оған аздап басқа метал қосып, қаттырақ алтын қорытпаларын жасайды. Алтынның ток өткізгіштігі өте жоғары және ол тотығып кетпейді – осы қасиеттері үшін электрондық құрылғылардың контактылары, чиптері алтынмен қапталады немесе алтын қорытпасынан жасалған компоненттер қолданылады. Сонымен қатар 750 сынама және соған жақын алтын қорытпалары сәндік-қолданбалы өнер бұйымдарында, мемориалдық монеталар мен медальдарда да кездеседі. Мұндай заттарда 750 алтынды пайдалану – таза алтынға қарағанда беріктік беріп, сол алтынның өзіне тән әдемі түр-түсін сақтауға мүмкіндік береді.

Басқа сынамалармен салыстыру (585, 999 т.б.)

Әртүрлі алтын сынамалары металдың қасиеттерін айқындайды. 750 сынамды алтынды неғұрлым танымал басқа сынамалармен салыстырып көрейік:

• 585 сынама (14 карат) – құрамында 58,5% алтын, 41,5% қоспа металдар бар. Бұл қорытпа 750-ге қарағанда қаттырақ және тозуға төзімдірек. 585 сынамды алтыннан жасалған әшекейлер күнделікті пайдалануға өте қолайлы, себебі оларда сызат түсіп, пішінінің бұзылуы қиын болады. Мысалы, 585 алтыннан неке жүзіктері, тізбектер кең тараған – олар беріктігімен және салыстырмалы қолжетімді бағасымен ерекшеленеді. Себебі алтын үлесі азырақ болғандықтан, мұндай бұйымдардың бағасы да төмендеу (алтынның орнына мыс, күміс тәрізді арзан металдар үлесі көп). Түс тұрғысынан 585 алтын 750-ге қарағанда азырақ қанық: кейде сарылығы шамалы ашықтау болады, бірақ бұл айырмашылық үлкен емес. 585 сынамды қорытпаның бір кемшілігі – құрамында алтыннан тыс металдар көп болғандықтан, ұзақ уақыт өте аздап күңгірттенуі немесе кей адамдарда (егер никель болса) аллергия туғызуы ықтимал. Дегенмен, 14 каратты алтын алтынның беріктігі мен әдемілігінің жақсы теңгерімі саналады, сол себепті зергерлік салада ең жиі қолданылатын сынама болып қалыптасқан.

• 750 сынама (18 карат) – бұл алтынның құрамы жоғары ортаңғы сынама. 585-пен салыстырғанда, 750 алтынның бағалылығы жоғарырақ: таза алтын мөлшері көп, демек құны да көтеріңкі болады. Түсінің әдемілігі де артық – алтынның үлесі басым болғандықтан, 750 сынамадағы сары алтынның түсі бай әрі жарқын, қызғылт алтыны айшығырақ. 999-пен салыстырғанда, 750 алтын тұрмыста қолдануға әлдеқайда қолайлы: таза алтыннан едәуір қатты, берік келеді. 18 караттық алтыннан жасалған әшекейлер престижді деп есептеледі, өйткені оларда алтынның тазалығы жоғары, алайда металдың беріктігі де сақталған. 750 сынама 585 пен 999 аралығындағы «алтын орта» деуге болады: бір жағынан құрамында алтын көп (қымбат көрінеді), екінші жағынан сол алтын көптігіне қарамастан жеткілікті қаттылық бар.

• 999 сынама (24 карат) – бұл дерлік таза алтын, яғни құрамында алтын ~99,9%. Мұндай алтын өте жұмсақ және иілгіш: одан жасалған бұйымдар оңай майысады, тырналады. Сол себепті 999 сынамды алтын әшекейлер (мысалы, жоғары сынамалы білезіктер не сақиналар) күнделікті тағуға арналмаған – олар ерекше күтімді қажет етеді. Есесіне 24 караттық алтын инвестициялық құндылығымен танымал: банк құймалары, монеталар, слиткалар дәл осы ең жоғары сынамадан құйылады. 999 алтынның түсі өте ашық сары, жарқыраған көркем болады, бірақ жұмсақтығынан оны көбіне сақтау, жинақ мақсатында қалдырып, тағып жүруге таңдамаайды. Таза алтынның тағы бір кемшілігі – бағасының өте қымбаттығы және механикалық әлсіздігі, сондықтан зергерлер оны басқа металдармен қосып қолданады. Мысалы, 958 сынама (23 карат шамасы) да тым жұмсақ, ал 750 сынамада құрамдық қоспалар әлдеқайда көп болғандықтан, қаттылығы айтарлықтай жоғары. Осылайша, 750 сынама таза алтынның кемшіліктерін (жұмсақтығын) жойып, сонымен бірге құрамында алтынның мол үлесін сақтайтын тиімді қорытпа болып табылады.

Қорытынды: 750 сынамды алтын – зергерлік өндірісте ең бағалы және кең қолданылатын қорытпалардың бірі. Ол жоғары сынамалы алтынның барлық артықшылықтарын (әдемі түсі, химиялық төзімділігі, қымбат метал құрамы) және құрамындағы қоспалардың арқасында жақсы механикалық қасиеттерді қатар ұсынады. 585 сынамға қарағанда қымбат және саф алтынға жақын көрінгенімен, беріктік тұрғысынан ұтымдырақ, ал 999 сынамаға қарағанда әлдеқайда практикалық. Сол себепті 18 караттық алтын сәндік бұйымдар үшін де, арнайы мақсаттар үшін де үздік таңдау ретінде саналады, әрі халық арасында асыл металдың сапасы мен сенімділігінің символы болып қалыптасқан.