Ақшаңызды күміске салып салу тиімді ме?

Күміс бағасының динамикасы

2023–2025 жылдары күміс бағасы айтарлықтай ауытқып, көтерілу үрдісін көрсетті. 2020–2021 жылдары бір трой унция үшін 27–29 доллар деңгейіне дейін көтерілген күміс қоры 2023 жылы шамамен 20–23 доллар шамасында тұрақтады, ал 2024–2025 жылдары қайтадан қымбаттады. Trading Economics деректері бойынша 2025 жылдың 15 қыркүйегінде күміс бағасы шамамен $42,62/унция (шағымданған ≈3760 тг/грамм) болған, бұл өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 38,6%-ға жоғары көрсеткіш. Сарапшылар 2025 жылдың соңына дейін оның 46 доллар/унция дейін өсуін күтуда. Суретте көрініп тұрғандай, 2000 жылдан бері алтын мен күміс бағасы өсіп келеді: жасыл сызық – алтынның, қызыл сызық – күмістің (баға шкалалары бөлек)【38†】.

Теңгемен айтқанда, 2025 жылдың соңында күміс бір трой унция үшін шамамен 12 000–13 000 теңге (≈384–416 теңге/грамм) деңгейінде саудаланды. Былтыр сол уақытта ол шамамен 8 000–9 000 теңге болған. Осылайша 2013–2023 жылдар аралығында бір унция күміс бағасы 3 мың теңгеден 12 мың теңгеге дейін төрт есе өскен (орташа жылдық өсім ~15,1%). Бір қызығы, күміс бағасы алтынмен тығыз байланысты: соңғы 10 жылдағы корреляция коэффициенті шамамен 0,92, ал бета-коэффициенті ~1,5-тен астам. Бұл алтын 1% қымбаттағанда күміс орташа есеппен 1,5%-ға дейін өсетінін білдіреді. 2023–2025 жылдары «алтын:күміс» бағаларының қатынасы шамамен 80–90:1, бұл тарихи орта деңгей – 65:1-ге қарағанда жоғары. Сарапшылардың ойынша, егер бұл қатынас қайта 70:1-ге дейін төмендесе, күміс бағасы алтынға қарағанда көш бастап өсуі мүмкін.

Инвестициялау формалары: слитоктар, монеталар, ETF

• Физикалық күміс (слитоктар мен монеталар): Қазақстанда инвестициялық күміс слитоктарын және монеталарын банктер мен дилерлер арқылы сатып алуға болады. Мысалы, «Тау-Кен Алтын» зауыты 30 кг салмақтағы стандартты күміс слитоктары мен 1000 г, 500 г, 250 г, 100 г салмақтағы мерімді слитоктарын шығарады. Қалыпты жағдайдағы инвестициялық слиток таза күмістің 999‰ (99,9%) құймасы бойынша өндіріледіal.mkzvezda.kz. Сонымен қатар Нацбанк пен бірнеше коммерциялық банк 5–100 г шамасындағы дәл өлшемді (мерімді) алтын және күміс слитоктарын сатады, олар Ұлттық банк бағдарламасына кері сатып алу кепілдігімен өтеді. Әдетте мұндай слитоктар арнайы қапталған және сапа сертификатымен келеді.

• Инвестициялық монеталар: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолданысқа салған 500–2000 теңгелік күміс монеталар (мысалы, «Қазақстан Туы» сияқты) инвестициялық монета түріне жатады. Бұл монеталардың номиналы құйма массасына сәйкес болады және олар да Ұлттық Банктің қайта сатып алу бағдарламасына кіреді. Монеталар да, слитоктар да ҚҚС (НДС) төлемінен босатылған, яғни оларға салық салынбайды, бұл олардың өтімділігін арттырады.

• Биржалық ETF және «қағаз» күміс: Әлемде әлеуметтік сауда биржаларында күміс бағасына байланысты құнарланған ETF қоры бар. Ең танымалдары – iShares Silver Trust (SLV) және SPDR® SIVR сияқты қорлар. Бұл қорлар нақты күмісті ұстайды және бағасын күміс фьючерстерімен түзу байланыстырады. Мысалы, SLV 2024 жылы 33%-дан астам өсім берді. Қазақстандық инвесторlar бұл ETF-терді шетелдік брокерлер арқылы сатып ала алады. Сонымен қатар кей банктер металдық шоттар (металлический счет) ұсынады, бірақ олар жоғары кірістілік емес, көбінесе өте ұзақ мерзімді инвестицияға арналған.

Артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

• Тиімділік: Күміс бағасы алтынымен салыстырғанда әлдеқайда төмен, сондықтан аз бастапқы капиталмен де едәуір салмақ жинауға болады. Өткен ондаған жылда күміс құны теңгемен бірнеше есеге қымбаттаған (2013–2023 жж. шамамен 4 есе өсті).

• Инфляциядан қорғаныс: Алтын сияқты күміс те инфляция кезінде ақшаның құнсыздануынан қорғай алады. Қазақстанда 2022–2023 жылдары инфляция жоғары болғандықтан (2023 ж. шамамен 14%), халық үнемделген қаражаттарын металдарға салуды қарастырды.

• Өнеркәсіптік сұраныс: Күмістің едәуір мөлшері электроника, медицина, автомобиль және күн панельдері өндірісіне жұмсалады. Жаһандық тренд бойынша «жасыл» және жоғары технологиялық секторларда күміс сұранысы артып келеді (мысалы, 2019–2023 жж. күн панельдеріне қажет күміс көлемі 158%-ға өскен).

Кемшіліктері:

• Волатильділік: Күміс бағасы ұлттық валютаның және өнеркәсіптік циклардың өзгерісіне қатты сезімтал. Мысалы, экономикалық дағдарыс кезінде өнеркәсіптік сұраныс төмендеп, күміс құны түсуі мүмкін. Алтын осындай жағдайда әдетте тұрақты бейбіт актив болып қалады, ал күміс – құнынан тез айырылуы ықтимал металл.

• Сақтаудың қиындығы: Бірлік массасына шаққандағы құны төмен болғандықтан, үлкен соманы күмісте сақтау көп орын мен қосымша шығын талап етеді. Слитоктар мен монеталардың қорабы, сақтауы құнды зат сияқты сақинуға тиіс.

• Нарықтың өтімділігі: Күміс нарығы алтынға қарағанда шағын (капитализациясы әжептәуір кіші). Үлкен көлемдегі мәміле бағаны көбірек қозғауы мүмкін. Ірі инвесторлар үшін бұл қауіптілігі жоғары көрінеді. Алайда қарапайым инвестор үшін бұл кемшілік айтарлықтай әсер етпеуі мүмкін.

• Табыстың болмауы: Күміс депозиттері пайыз әкелмейді, ол пассивті инвестиция болып табылады. Табысты күмістің келешектегі бағасының өсуінен ғана күтеді.

Алтынмен салыстыру

Алтын және күміс әдетте қатар қозғалады: алтын қымбаттағанда күміс тезірек қымбаттайды (бета≈1,5). Дәстүрлі түрде алтын – «қауіпсіз баспана» ретінде танымал. Алтын нарығы көлемі жағынан үлкен, өтімділігі жоғары. Қарапайым инвесторға да, ірі қорларға да алтынды жылдам сату оңай. Күміс болса, негізінен өнеркәсіпке пайдаланылады, сондықтан оның бағасы күрт ауытқып тұруы мүмкін.

Графикадан көрінгендей, екі металл да ұзақ мерзімде құнын арттырды. Бірақ «алтын:күміс» қатынасы соңғы жылдары шамамен 85:1 деңгейінде, бұл тарихи орташа 65:1-ден асып кеткен. Сарапшылар мұны күміс баға деңгейінің салыстырмалы түрде төмен екенін көрсетеді. Егер бұл қатынас дәстүрлі мәніне қарай өзгеретін болса, күміс баға әдетте алтын бағасынан бұрын өсуі мүмкін.

Қазақстанда да алтын мен күміс ұқсас рөл атқарады: екеуі де ақшаның құнын сақтауға көмектеседі. Бірақ алтын – негізгі теңдеуіш, әлдеқайда танымал. Күміс альтернатива ретінде қарастырылады: ол қымбат емес болғандықтан жалпы портфельді әртараптандыруға, инфляциядан қорғаныс қосымша құралы ретінде қолдануға қолайлы.

Тәуекелдер мен табыстылық мүмкіндіктері

Тәуекелдер:

• Нарықтық тәуекел: Экономика күрт өзгерсе (мысалы, ақша массасы қысқарса немесе АҚШ доллар күшейсе), бағалы металдарға сұраныс төмендеуі мүмкін.

• Валюталық тәуекел: Күміс бағасы АҚШ долларына байланысқан, сондықтан теңгенің девальвациясы күміс бағасын теңгеде арттырады, ал доллардың нығаюы керісінше әсер етуі мүмкін.

• Заңдық және реттеуші тәуекел: Қазіргі уақытта Қазақстанда күміс инвестициялық құрал ретінде салыстырмалы түрде жаңа. Болашақта салықтық немесе валюталық заңнаманың өзгеруі (мысалы, валютаны шектеулер) әсер етуі ықтимал.

• Сақтау тәуекелі: Үйде сақталған күміс ұрлыққа ұшырауы мүмкін. Сатуда қарапайым жалған монета мен слитокқа тап болуыңыз да мүмкін.

Мүмкін табыс:
Белсенді кезеңдерде күміс алтынға қарағанда жоғары табыс беруі мүмкін. Мысалы, соңғы бес жылда ол инфляцияны бірнеше еседей арттырып өскен. Сарапшылар болжамынша, 2025–2027 жылдары күміс бағасы $35–40/унция деңгейіне жетуі ықтимал, сол кезде алтын бағасы ~$3000 шамасында болмақ. 2024 жылы күміс қымбаттап, SLV ETF 33%-ға дейін өсім көрсетті. 2025 жылға арналған болжамдар да оңай қарастырылады: көптеген талдаушылар $26–30/унция деңгейін атайды. Дегенмен, металлдың қазіргі бағасы «жоғары» дәрежеде деп санайтындар да бар – олар жақында бағаны түзету (коррекция) болуы мүмкін екенін ескертеді.

Қайдан сатып алып, қалай сақтау керек

• Банктер мен айырбастау пунктері: Қазақстандағы бірнеше банк инвестициялық слитоктарды сату бағдарламасына қатысады. Ең басты банктер – Halyk Bank, Банк ЦентрКредит, Jusan Bank, Евразиялық банк. Олар Ұлттық банкпен бірге алтын және күміс слитоктарын сатып алу және кері сатып алу бойынша қызметтер ұсынады. Сатып алғанда слиток толық ораулы, сақтау мерзімін көрсететін сертификат керек.

• Маркетплейстер мен дүкендер: Интернет-маркетплейстерде (мысалы, Ozon.kz, Halyk Market) күміс монеталар мен шағын слитоктар ұсынылуы мүмкін. Бірақ мұнда алаяқтардың да нұсқалары бар екенін ескеру керек. Ресми дилерден немесе сенімді сатушыдан алған жөн.

• ETF және брокерлік есепшот: Халықаралық нарықтағы SLV сияқты ETF-терді қазақстандық брокер арқылы алуға болады. Бұл жағдайда металл сақтаудың барлық мәселелері қор компаниясына жүктеледі, ал инвестор комиссия төлейді.

• Сақтау: Үй жағдайында кішкене слитоктар мен монеталарды сейфте немесе банк ұясында (секьюрити боксында) сақтау қауіпсіз. Слитоктар оригиналды қаптамасында болуы тиіс – орауы зақымданбағаны жөн. Ұлттық банк қаптаманы үзбеуді, ультракүлгін детектордың сөруін тексеріп тұруды ұсынады. Үлкен көлемдегі металл болса, банк депозиттік жәшік немесе депозит арқылы сақтау тиімді.

Болашаққа болжамдар

Көптеген сарапшылардың пікірі бойынша, жаппай өнеркәсіптік қажеттіліктер (солярлық панельдер, электроника, көлік, медицина) күміс сұранысын үнемі көтеріп отыр. World Silver Survey 2024 деректері бойынша, 2023 жылы әлемде күміс тапшылығы шамамен 15% болды, және 2024 жылы ол 17,7%-ға жетуі мүмкін.

• Қысқа мерзімді прогноз: Көптеген талдаушылар жасалатын АҚШ проценттік мөлшерлемелерінің төмендеуін күтіп, алтын мен күмісқа сұраныс артады деп санайды. Сондықтан 2025 жылға дейінгі аралықта күміс бағасының $30–40 аралығына көтерілуі мүмкін деп болжануда.

• Ұзақ мерзімді трендтер: Алтын бағасының өсуі күмісқа серпін береді. Сол сияқты «жасыл» өнеркәсіп пен жоғары технологиялар дамыған сайын күмісқа сұраныс өседі.

• Шектеулер: Алайда қазіргі уақытта әлемдік қорларда сақталған күміс әлі де көп – мысалы, LBMA қоймаларында шамамен 15 айлық қор бар деп есептеледі. Сондықтан бірден бірнеше есе өсу сирек кездеседі; бағалар әдетте алтынның қозғалысына ілесіп біртіндеп көтеріледі.

Жаңадан бастағандар үшін кеңестер

• Білім алыңыз: Күміс, оның бағасы (жұлдызша унция үшін доллармен), слиток пен монета терминдерін, клеймаларды зерттеңіз.

• Бюджет жоспарлау: Инвестицияға тек жұмсалмалы қаражатты ғана бөліңіз. Күміс ұзақ мерзімді актив болғандықтан, қысқа мерзімде қажет болатын қаражатты оған салмай қойыңыз.

• Әртүрлендіру: Барлығын күміске салмай, портфеліңізде әр түрлі активтер (алтын, валюта, акциялар, облигациялар) болуы қажет.

• Сапалы сатып алу: Сенімді сатушылардан алыңыз: лицензиясы бар банктер мен дүкендерден. Слитокты сатып аларда қаптаманың тұтастығын, монетаны алғанда таңбалардың айқын болуын қадағалаңыз.

• Сақтау және қауіпсіздік: Металлды қалай сақтайтыныңызды жоспарлаңыз (үйдегі сейф, банк ұясы). Үйдегі кәдесыйдан гөрі бұл тәуекелді зат, сондықтан сақтандыру мүмкіндігін қарастырыңыз.

• Нарықты бақылаңыз: Экономикалық жаңалықтарды (инфляция, АҚШ процент мөлшерлемесі, өндіріс көрсеткіштері) қараңыз. Құнды металлдардың бағасы осы факторларға тәуелді.

• Салық есебін есте сақтау: Қазақстанда инвестициялық күмістен пайда тапсаңыз, табысыңызды декларациялап, оған 10% жеке табыс салығы төлеу қажет. Құжаттарды сақтап, сатып алу мен сатудың нақты уақыттарын көрсету керек.

Қазақстанда практикалық қолданылу: ҚР-да күміс нарығы Ұлттық банкпен реттеледі. 2017 жылдан бастап халыққа слитоктарды сату және кері сатып алу бағдарламасы жұмыс істейді. Қазақстандық инвесторлар күміс сатып алуды банктер арқылы жүзеге асыра алады, сондай-ақ ресми маркетплейстерді пайдаланады. Қанша ақша жұмсасаңыз да, Қазақстанның валюталық бақылау ережелерін есте ұстаған жөн: ірі шетелдік операциялар деп белгіленіп, банкқа есеп беруді талап етуі мүмкін. Артықшылығы – слитоктар мен монеталарға қосымша салық салынбайды және Ұлттық банк қайта сатып алу кепілдігін береді. Осылайша, тәуекелдерге қарамастан, күміс Қазақстанда ақшаның құнын сақтау мен алып-сатарлық мақсатта кеңінен қолданылатын инвестициялық құрал болып табылады.