Инфляция дегеніміз не
Инфляция — бұл экономикадағы тауарлар мен қызметтердің жалпы баға деңгейінің тұрақты өсуі, нәтижесінде ақшаның сатып алу қабілетінің төмендеуі, яғни ақшаның құнсыздануы.
Басқаша айтқанда: егер жылдық инфляция 10 % болса, бір жыл бұрын 100 000 ₸-ға сатып алған заттар мен қызметтер қазір шамамен 10 % қымбат болуы мүмкін. Демек, сол сомаңызбен бұрынғыдай сатып алу мүмкіндігі азаяды — ақша “салмақ жоғалтады”.
Маңызды: инфляция — бір заттың немесе бірнеше тауардың бағасы қымбаттауы емес, экономика бойынша жалпы баға деңгейінің өсуі.
Инфляция қалай өлшенеді
-
Негізгі құрал — тұтынушылық бағалар индексі (ТБИ), яғни белгілі «тұтыну қоржынының» құнының уақыт бойынша өзгеруі.
-
Қоржындағы тауарлар мен қызметтердің бүгінгі бағасы мен базалық кезеңдегі бағасы салыстырылады; олардың айырмашылығы — баға деңгейінің өзгерісі.
-
Салыстырмалы өзгеріс — жылдық немесе айлық инфляция ретінде көрсетіледі (мысалы, 5 %, 10 % және т. б.).
Үздік ұсыныстар (Топ-3)
Инфляцияның негізгі себептері
Экономистер инфляцияға әкелетін бірнеше факторды бөліп қарайды:
-
Сұраныс жоғарырақ, ұсыныс тең / төмен болғандықтан — халық немесе бизнес сұраныс көтергенде, бірақ экономика осы сұранысты қанағаттандырмаса, баға өседі.
-
Шығындардың өсуі — өндіріс, логистика, шикізат, еңбек ақысы, тасымақ — бәрі қымбаттасқанда тауарлар мен қызметтер өз құнын көтереді.
-
Ақша массасының көбеюі — айналымда тым көп ақша болғанымен, нақты тауарлар мен қызметтер жеткілікті болмаса, ақша құны төмендеп, баға өседі.
-
Шетел импортындағы баға өзгерістері, сыртқы экономикалық және саяси факторлар — сыртқы факторлар да инфляцияға әсер етуі мүмкін, әсіресе импортқа тәуелді тауарлар болса.
Инфляцияның түрлері
Инфляция әртүрлі формада көрінуі мүмкін:
-
Тұрақты, орташа — баға біртіндеп өседі, экономика салыстырмалы түрде тұрақты.
-
Өршіп кеткен (жылдам) инфляция — баға тез арада өседі, экономикалық тұрақсыздық туғызады.
-
Ұйымдастырылмаған немесе сыртқы факторлардан (шикізат, импорт, валюта айырбас және т. б.) туындаған инфляция — баға әртүрлі салада әрқалай көтерілуі мүмкін.
(Экономикалық әдебиеттерде инфляцияның түрлері мен классификациялары әртүрлі — мысалы, ұсыныс-сұраныс бойынша, импорттық, ішкі, эмиссиялық және т. б. — деп жіктейді.)
Инфляция адамның өміріне және экономикаға әсері
Пайдалы жақтары (өмірше “сәтті” деңгейдегі инфляцияның артықшылықтары):
-
Орташа инфляция экономикалық белсенділікті қозғайды: адамдар мен бизнестер ақшаны дереу жұмсап, өндіру мен қызмет көрсету белсенділігі артады.
-
Несие мен қарыз алғандар үшін — егер кредит мөлшері фиксацияланған болса, инфляция кезінде “қалдық борыш” салыстырмалы түрде арзандайды.
Кемшіліктері (инфляция жоғары немесе үдеп кеткен кезде):
-
Сбережения (жинақтар) тез құнсызданады: банк депозиті немесе ақша “жастықта” сақталған болса, олардың сатып алу қабілеті төмендейді.
-
Тауарлар мен қызметтердің қымбаттауы — күнделікті тұтыну, азық-түлік, коммуналдық қызметтер, білім, медицина және т. б. шығындар өседі.
-
Бюджетті, қаржылық жоспарларды жасау қиындайды — болашақты болжау, жинақтау, инвестициялау — бәрі белгісіздікке тап болуы мүмкін.
Ақшаны инфляциядан қалай қорғауға болады
Сбереженияңызды, бюджетті қорғау үшін мынаны ескеріңіз:
-
Ақшаңызды тек “на қол” немесе депозитте ұстамаңыз — оны активтерге, инвестицияларына, құнды заттарға (мысалы, жылжымайтын мүлік, металдар, нақты активтер) салуды қарастырыңыз.
-
Табысыңызды инфляция деңгейінен жоғары өсіретін жолдарды іздеңіз — инвестициялар, жұмыс табысын арттыру, қосымша кіріс көздері.
-
Бюджетті жоспарлаған кезде инфляцияны ескеріңіз — қажетті шығындарды, болашақ мақсаттарды (оқу, пәтер, машина, демалыс) инфляциямен есептеп қою.
-
Ақшаны әртүрлі формада (валюта, активтер, жинақ, инвестиция) бөлу — барлық табысыңызды бір жерде жинап қоюға болмайды.
Қорытынды
Инфляция — қазіргі заман экономикасының ажырамас құбылысы. Оның өзінде “жаман-жақсы” шамасы бар: шамалы, тұрақты инфляция өндірісті, инвестицияны дамытып, экономиканы қозғай алады. Бірақ егер инфляция жоғары, тұрақсыз болса — ол жинақтардың құнын жояды, өмірді қымбаттатады, жоспар мен бюджетке кедергі болады.
Сондықтан — инфляцияны түсіну маңызды. Ақшаның құнсыздануына дайын болу, бюджет пен сбереженияны дұрыс жоспарлау — қаржылық тұрақтылықтың негізі.