Қазақстанда микронесиені заңды түрде төлемеуге болатын жағдайлар: себептер мен шығу жолдары
Қазақстандағы көптеген микронесие алушыларды «қарызды төлемеуге бола ма?» деген сұрақ мазалайды. Кейбір жағдайларда борышкердің міндеттемелері заң бойынша тоқтатылуы немесе МҚҰ (микроқаржы ұйымы) тарапынан талап ету құқығы жойылуы мүмкін. Мұндай жағдайлар Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде және «Микроқаржы қызметі туралы» заңда белгіленген . Төменде микронесиені заңды түрде төлемеуге болатын негізгі себептерді қарастырамыз: талап қою мерзімінің өтуі, банкроттық, заңсыз шарттар, лицензияның болмауы, қарыз алушының қайтыс болуы және басқа жағдайлар.
Үздік ұсыныстар (Топ-3)
Талап қою мерзімінің өтуі
«Микроқаржы қызметі туралы» заңның 10-бабына сәйкес, МҚҰ-ның қарыз алушыларға талап қою мерзімі 5 жылды құрайды . Егер ұйым осы мерзім ішінде сотқа жүгінбесе, қарыз талап етілмейді. Яғни, соңғы төлем күнінен бастап бес жыл өтсе, микронесие сот арқылы өндірілмейді және борышкердің міндеттемесі жойылады. Алайда борышкердің қарызды ішінара өтеуі немесе мойындауы талап қою мерзімін тоқтата немесе жаңарта алады.
Қарыз алушының банкрот болуы
2023 жылдан бастап Қазақстанда «Азаматтардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» заң күшіне енді . Егер адам ресми түрде банкрот деп танылса (сот арқылы немесе соттан тыс тәртіппен), оның қарыздары қайта құрылымдалады немесе толықтай есептен шығарылады. Банкроттық процесі басталғаннан кейін пайыздар, айыппұлдар мен өсімдер есептелмейді, ал кредиторлар (оның ішінде МҚҰ) талап қоюға құқылы болмайды . Процедура аяқталған соң борышкер кредиторлар алдындағы міндеттемелерінен босатылады.
Заңсыз шарттар
Микронесие шарты Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес болуы тиіс. Егер шартта заңға қайшы немесе әділетсіз тармақтар болса (мысалы, шектен тыс пайыз, жасырын комиссиялар, заңда көрсетілген шекті мөлшерден жоғары айыппұлдар), мұндай шарттар жарамсыз деп танылады. Азаматтық кодекс заңға қайшы келісімдерді жарамсыз деп санайды. Сот тәжірибесінде осындай тармақтар жойылып, борышкердің оларды төлеу міндеті алынып тасталады. Егер шартта заң бұзушылықтар анықталса, сот арқылы оны жарамсыз деп тану немесе қарыз сомасын қайта есептеу талап етіледі.
МҚҰ лицензиясының болмауы
Әрбір микроқаржы ұйымы мемлекеттік лицензияға ие болуы қажет («Микроқаржы қызметі туралы» заңның 14-бабы) . Егер ұйым лицензиясыз жұмыс істесе немесе Ұлттық Банктің тізілімінен алынып тасталса, ол заңсыз қызмет болып есептеледі. Мұндай жағдайда жасалған микронесие шарты жарамсыз деп танылады. Бұл борышкерге қарызды төлемеуге құқық береді, себебі кредитор заңсыз қызмет көрсеткен. Сот мұндай фактілерді анықтаса, қарыз толықтай немесе ішінара есептен шығарылады.
Толығырақ мақаладан оқыңыз Қазақстандықтарға заңсыз МҚҰ-ға қарызды қайтармауға рұқсат етілді
Қарыз алушының қайтыс болуы
Қарыз алушы қайтыс болғанда, оның борышы автоматты түрде жойылмайды — міндеттемелер мұрагерлеріне өтеді. Бірақ Азаматтық кодекстің 1081-бабына сәйкес, мұрагер борышты тек мұраға қалған мүліктің құны шегінде ғана өтейді . Егер мұра қалмаған болса немесе оның құны қарыздан аз болса, мұрагер одан бас тарта алады, және борыш оған өтпейді. Осылайша, қарыз алушының қайтыс болуы көбіне борыштың қысқаруына немесе толықтай жойылуына әкеледі.
Басқа заңды негіздер
Бұдан басқа да микронесиені төлемеуге мүмкіндік беретін заңды жағдайлар бар:
-
Алаяқтық немесе адастыру фактісі. Егер қарыз алушы несиені алғанда алданғанын немесе шарт жасасу кезінде оған жалған ақпарат берілгенін дәлелдесе, мәміле жарамсыз деп танылады.
-
Шарт нысанының бұзылуы. Кей жағдайларда заңда нотариалдық куәландыру немесе басқа рәсім талап етілсе, оның сақталмауы шарттың жарамсыздығына әкеледі.
-
Пайыздық мөлшерлеменің шектен асуы. Егер микронесие бойынша тиімді мөлшерлеме заңмен белгіленген шекті деңгейден асып кетсе, артық есептелген сома қайтарылуға жатады.
-
Азаматтық кодекстегі өзге де негіздер. Егер мәміле қорқыту, қысым көрсету немесе психологиялық жағдай әсерінен жасалса, ол да жарамсыз деп танылады.
Қарыз алушыларға кеңес және әрекет ету бойынша ұсыныстар
-
МҚҰ лицензиясын тексеріңіз. Ұйымның Ұлттық Банктің ресми тізімінде бар екеніне көз жеткізіңіз. Егер лицензия жоқ болса, шарт заңсыз болып саналады.
-
Барлық құжаттарды сақтаңыз. Шарт көшірмесін, төлем кестесін, түбіртектер мен хат алмасуды сақтап жүріңіз.
-
Қарызды мойындаудан сақ болыңыз. Егер сіз талап қою мерзімінің өтуін күтіп жүрсеңіз, ешқандай төлем жасамаңыз және жазбаша мойындау бермеңіз.
-
Талап қою мерзімін есте сақтаңыз. Ол — 5 жыл . Осы уақыт ішінде МҚҰ сотқа жүгінбесе, борышты өндіруге құқығы болмайды.
-
Юристке жүгініңіз. Маман шарттың заңдылығын бағалап, банкроттық не келісімді жарамсыз ету жолдарын ұсына алады.
-
Коллекторлардың қысымына төзбеу. Қорқыту, әдепсіз мінез-құлық заңмен тыйым салынған. Мұндай әрекеттер болған жағдайда дәлел жинап, құқық қорғау органдарына немесе Қаржы мониторингі агенттігіне хабарласыңыз.
Микронесие — бұл заңды келісім, және қарыз алушының құқықтары заңмен қорғалады. Өз құқықтарыңызды біліп, мерзімдер мен рәсімдерді сақтасаңыз, микронесиеңізді заңды жолмен есептен шығара аласыз .
Дереккөздер: «Микроқаржы қызметі туралы» заң (10-бап) , «Азаматтардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы туралы» заң , ҚР Азаматтық кодексі және өзге де нормативтік актілер.
Сондай-ақ оқыңыз: Қазақстанда микрокредит бойынша артық төлемді заңды түрде қалай азайтуға болады