Қазақстанда микрокредит бойынша артық төлемді заңды түрде қалай азайтуға болады (2025 жыл)
Микрокредиттегі артық төлем – бұл қарыз алушы алған негізгі сомадан тыс кредиторға төлейтін барлық қаражат (пайыздар, комиссиялар, айыппұлдар және өзге де төлемдер). Яғни, артық төлем – несие бойынша барлық төленген сома мен қолыңызға тиген несие сомасының айырмасы. 2025 жылы Қазақстанда микрокредиттердің құны мен олар бойынша артық төлем мәселесі өзекті болып тұр. Микроқаржы ұйымдары ұсынатын қарыздардың пайыздық мөлшерлемелері жоғары, алайда соңғы заң өзгерістері қарыз алушылардың құқығын күшейтуде. Төменде артық төлемнің негізгі себептері және микрокредит бойынша артық төлемді заңды жолмен азайту тәсілдері қарастырылады. Материал қазіргі заңнамаға сәйкес дайындалды және жекелеген МҚҰ атаулары аталмайды – кеңестер барлық қарыз алушыларға ортақ.
Үздік ұсыныстар (Топ-3)
Артық төлемнің жоғары болу себептері
-
Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесінің (ЖТСМ) жоғарылығы. Микрокредиттердің көпшілігі өте жоғары күндік пайызбен беріледі, нәтижесінде оның жылдық тиімді мөлшерлемесі жүздеген пайызға жетуі мүмкін. Мысалы, Қазақстанда «жалақыға дейінгі» онлайн-қарыздардың жылдық ставкасы бұрын 56%-дан асып, 300-400%-ға дейін әсер ететін. Қазір заңнама қарыз құнын шектейді: шағын микрокредиттер бойынша (45 күнге дейін, 50 АЕК-ке дейін) пайызбен есептелген артық төлем көлемі несие сомасының 50%-ынан аспауы тиіс. Бұл шектеу 2022 жылдан бастап күшінде. Дегенмен тіпті ЖТСМ 50-100% деңгейінде болса, сіз бір жыл пайдаланғаныңыз үшін негізгі қарызға тең сомаға жуық артық төлем жасайсыз деген сөз. Пайыздық мөлшерлеме – артық төлемнің басты көзі: пайыз неғұрлым жоғары және несие мерзімі ұзақ болса, сіз төлейтін артық сома да соғұрлым көп болады.
-
Комиссиялар және қосымша төлемдер. Пайыздардан бөлек, микроқаржы ұйымдары қарызға түрлі комиссияларды қосуы мүмкін. Мысалы, қарыз беру комиссиясы, есепшот қызметі үшін комиссия, сақтандыру төлемі, басқа банктер немесе төлем жүйелері арқылы төлеу кезіндегі комиссия, SMS-хабарлама қызметінің ақысы секілді төлемдер несиеге қосымша шығын болады. Бұл төлемдер міндетті болмаса да, келісімшартта көрсетілсе, қарыз алушы оларды төлеуге мәжбүр. Мұның бәрі несие бойынша жалпы төлемді арттырады. Сондықтан шарттағы барлық тармақтарды мұқият оқып шығыңыз: кейбір МҚҰ несие бағасын жасырын өсіру үшін комиссияларды пайдалануы мүмкін. 2025 жылы реттеуші талаптары қатайғанымен (мысалы, тиімді сыйақы мөлшерлемесін мобильді қосымшаларда міндетті көрсету), комиссиялар әлі де артық төлем себептерінің бірі болып қала береді.
-
Уақытында төлемегені үшін айыппұлдар. Егер сіз төлем кестесін бұзсаңыз, МҚҰ кешіктірілген әр күн үшін айыппұл (өсімпұл) есептейді. Қазақстан заңнамасы бойынша айыппұл мөлшері әдетте қарыздың кешіктірілген негізгі сомасынан күніне 0,5% аспауы керек, ал 2024 жылдан қысқа мерзімді микрокредиттер үшін бұл шек 0,3% күніне деп бекітілді. Бұл – күніне шағын көрінгенімен, 30 күнде шамамен 15% қосымша өсім. Егер қарыз алушы ұзақ уақыт төлем жасамаса, қарыз өте көп өсіп, артық төлем шарықтайды. Мұндай жағдайларды шектеу үшін заң бойынша 90 күн өткен соң микрокредитке жаңа пайыздар мен айыппұлдарды есептеуге тыйым салынады (шағын, қысқа қарыздарға қатысты). Дегенмен үш ай бойы төлем жасамау – несие тарихыңызға да, қалтаңызға да өте қауіпті. Қорытынды: айыппұлдар артық төлемді көбейтеді, сондықтан уақытында төлеу – артық төлемнен сақтанудың ең тиімді жолы.
-
Несие мерзімін ұзарту (пролонгация). Микрокредитті пролонгациялау – яғни төлеу мерзімін кейінге шегеру – қарыз алушы үшін қиын сәтте пайдалы құрал болғанымен, оның негізгі кемшілігі – артық төлемнің күрт өсуі. Пролонгация жасау үшін қарыз алушы әдетте жинақталған пайыздарды төлеп, несие мерзімін келісілген уақытқа ұзартады. Нәтижесінде, пайыздар төлеу мерзім طوالға созылады. Әр пролонгацияда сіз жаңа мерзім үшін қайтадан пайыз төлейсіз, солайша жалпы артық төлеміңіз өседі. Шексіз ұзарту иллюзия береді, алайда шын мәнінде қаржылық жағдайыңызды жақсартпайды: тек МҚҰ-ға бірнеше есе көп пайыз төлейсіз. Мысалы, бастапқы қарыз бойынша төлеуге тиісті пайыз 100 мың теңге болса, екі рет пролонгация жасағанда сіз ~200 мың теңге тек сыйақыға жұмсауыңыз мүмкін. Сондықтан пролонгацияны тек өте қажет жағдайда және шектеулі уақытқа пайдаланған жөн. Әр ұзартуды – қосымша шығын деп санаңыз.
Артық төлемді заңды түрде азайтудың тәсілдері
Қазақстан заңнамасы қарыз алушыларға микрокредит бойынша артық төлемді азайтуға көмектесетін бірнеше мүмкіндік береді. Оларды тиімді пайдалану үшін әр тәсілдің шарттары мен ерекшеліктерін білу қажет:
Мерзімінен бұрын ішінара немесе толық өтеу
Артық төлемді азайтудың ең тиімді жолы – несиені жоспарланған мерзімінен бұрын төлеу (толық жабу немесе ішінара төлем жасау). Мерзімінен бұрын өтеу деп қарызды кестеде көрсетілгеннен тезірек және артық сомамен төлеуді айтады. Бұл екі түрде болады: толық өтеу (бүкіл қарыз қалдығын және пайдаланған күндер үшін есептелген пайызды біржола төлеу) және ішінара өтеу (ай сайынғы төлемнен тыс қосымша соманы төлеу, сол арқылы негізгі қарызды азайту). Мұның пайдасы қандай? Мерзімінен бұрын төлем жасағанда негізгі қарыз сомасы азаяды, әрі қарай пайыздар соның қалған бөлігінен ғана есептеледі. Осылайша, сіз бірден үнемдей бастайсыз, және бұл үнем кредиттің соңына дейін сақталады. Несиеге мүмкіндігінше ерте қосымша ақша құйсаңыз, банкке соншалықты аз пайыз төлейсіз. Кейінірек мерзімінен бұрын өтеу де пайдалы, бірақ әсері әлсіз боладыotpannews.kz.
Ішінара өтеуден кейінгі таңдаулар: Несие ұйымы қосымша төлем жасаған кезде екі сценарий ұсынады. Біріншісі – ай сайынғы төлем мөлшерін өзгертпей, несие мерзімін қысқарту. Бұл жағдайда сіз несие мерзімінің соңына тезірек жетесіз және жалпы артық төлем барынша азаяды. Екіншісі – несие мерзімін өзгеріссіз қалдырып, ай сайынғы төлемді азайту. Мұнда пайыздық үнемдеу аздау, бірақ әр айда отбасы бюджетінен кететін ақша көлемі қысқарады. Қайсысын таңдау керек? Егер мақсатыңыз – несие бойынша артық төлемді мүмкіндігінше азайту, онда алғашқы нұсқа – мерзімді қысқарту тиімді. Ал егер сіз үшін ай сайынғы төлемнің аз болуы, бюджеттің тұрақтылығы маңыздырақ болса, екінші нұсқаны – төлемді азайтуды таңдаған дұрыс. Екі жағдайда да, мерзімінен бұрын өтеу сіздің артық төлеміңізді азайтып, қарыздан тезірек құтылуға мүмкіндік бередіbuginmedia.kz.
Заң жағынан қарағанда: Қазақстанда 2025 жылғы 31 тамыздан бастап жеке тұлғалар алған кез келген несиені мерзімінен бұрын өтегені үшін айыппұл алынбайды. Бұрын банктер мен кейбір МҚҰ қарызды тез жапқан үшін (несие алғаннан кейінгі алғашқы 6 немесе 12 ай ішінде) комиссия талап ететін. Енді бұл талап алынып тасталды: несиені бөліп немесе толық, кез келген уақытта қосымша шығынсыз жаба аласыз. Бұл өзгеріс қарыз алушыларға борышты тезірек өтеп, артық пайыз төлемеуіне мүмкіндік береді деп бағаланды. Яғни, енді мерзімінен бұрын төлегеніңіз үшін заңды түрде ешқандай комиссия немесе айыппұл төлемейсіз – тек өзіңіздің қарызыңыздың пайызын үнемдейсіз. Осы мүмкіндікті пайдаланып, қаржылық жағдайыңыз түзелген кезде микрокредитті уақытынан бұрын жапсаңыз, айтарлықтай артық төлемнен құтыласыз.
Қарызды қайта құрылымдау (реструктуризация)
Егер қаржылық қиындықтар туындап, микрокредит бойынша төлемдеріңіз кешігіп бара жатса, мәселені ушықтырмай кредитті қайта құрылымдауды сұраңыз. Қайта құрылымдау – бұл несие шартының сізге жеңілірек жаңа талаптарын келісу: төлем кестесін өзгерту, пайыз мөлшерлемесін төмендету, несиенің мерзімін ұзарту, негізгі қарыз бойынша мерзімдік каникул беру сияқты шаралар. 2021 жылдың 1 қазанынан бастап Қазақстанда банк және МҚҰ қарыздарына қатысты міндетті тәртіп енгізілді: егер қарыз алушы қиын жағдайға ұшыраса және несиені қайта құрылымдау туралы банкке немесе МҚҰ-ға өтініш жазса, кредитор оны қарастырып, 15 күн ішінде жауап беруге міндетті. Бұл заңнама қарыз алушылардың құқықтарын қорғау мақсатында қабылданған. Яғни, кез келген азамат төлем мерзімі кешіктіріле бастаған несие бойынша несие берушіден шарттарды қайта қарауды сұрай алады, ал банк/МҚҰ нақты шешім ұсынуы тиіс – не мақұлдау, не өз ұсынысын беру, не дәлелді бас тарту.
Қайта құрылымдауды қалай алуға болады? Ең алдымен, несие беруші ұйымға (МҚҰ-ға) ресми өтініш жазу керек. Өтініште қиындықтың себебін түсіндіріп (мысалы, жұмыстан айырылу, табыстың азаюы) және өзіңізге қолайлы өзгеріс варианттарын ұсыныңыз: пайыз мөлшерлемесін төмендету, негізгі борыш бойынша төлемдерді белгілі бір уақытқа шегеру, төлем тәсілін өзгерту (мысалы, алғашқы кезекте негізгі қарызды өтеу), қарыз мерзімін ұзарту және т.б.. Егер жағдай тым ауыр болса, несиенің бір бөлігін кешіруді, сыйақыны немесе айыппұлды жоюды да өтініште сұрауға болады – кейбір әлеуметтік осал топтарға мемлекет осындай қолдау көрсетуге шақырады. Өтінішпен бірге табысыңыздың азайғанын растайтын құжаттарды (мысалы, жұмыстан босатылғаныңыз туралы анықтама, ауру парағы) қоса тіркеңіз. МҚҰ өтінішіңізді қабылдап, тіркеген соң 15 күнде жауап береді: сіз ұсынған шарттарды қабылдауы, өз балама нұсқасын ұсынуы немесе нақты себеппен бас тартуы мүмкін. Жаңа ұсынысты кредитор да бере алады, бастысы – екі жаққа да тиімді нұсқа табу. Статистика бойынша, мұндай заңнамалық талап енгізілген соң (2021 жылдан) банктер мен микроқаржы ұйымдары келіп түскен өтініштердің ~75%-ында қарызды қайта құрылымдауға келісім берген. Демек, талпынып көруге тұрарлық. Реструктуризация нәтижесінде сіздің айлық төлеміңіз азаюы немесе тіпті біраз уақытқа төлемнен босату мүмкіндігі туар, ал осының арқасында артық төлемнің өсуі тежеледі – мысалы, мерзімін ұзарту арқылы айыппұл жинамауға болады, пайыздық мөлшерлеме төмендесе, жалпы төленетін сыйақы сомасы азаяды.
МҚҰ-ға ресми өтініш жасау тәртібі
Қарыз бойынша қандай да бір жеңілдік немесе өзгеріс сұрау үшін, ең алдымен, микроқаржы ұйымына жазбаша өтініш беру қажет. Өтінішті МҚҰ-ның кеңсесіне барып ресімдеуге немесе электрондық пошта, интернет-кабинет арқылы жіберуге болады (егер мұндай мүмкіндік қарастырылған болса). Ең бастысы – өтініштің мәтіні және жіберілген күні дәлел болатындай, жазбаша нысанда болуы. МҚҰ сіздің өтінішіңізді тіркеп, қарауға міндетті, және 15 күнтізбелік күн ішінде жауап беруге тиіс. Өтініште өз жағдайыңызды түсіндіріп, нені өзгерту керектігін нақты көрсетіңіз: мысалы, «қазіргі қаржылық қиындықтарға байланысты 2024 жылғы қаңтардан мамырға дейінгі аралықта негізгі қарыз бойынша төлемдерді кейінге қалдыруыңызды сұраймын» немесе «ай сайынғы төлем сомасын X теңгеге дейін төмендетуді және несие мерзімін 6 айға ұзартуды сұраймын». Егер табыс азайғанын немесе төлеуге мүмкіндігіңіз жоқтығын растайтын құжаттар (анықтама, куәлік т.б.) болса, өтінішке тіркеңіз – бұл өтінішіңіздің қараусыз қалмауын қамтамасыз етеді. Қазақстан заңына сәйкес, егер қарыз алушы өтінішке қажетті дәлелдерді қоспаса, кредитор оны қарамауы да мүмкін. Сондықтан құжаттарды дұрыс дайындаңыз. МҚҰ жауабы: оң шешім болса, ұсынылған өзгерістер бойынша қосымша келісімге қол қоясыз; егер өз нұсқаларын ұсынса, оларды қарастырып, ортақ мәмілеге келуге тырысыңыз; ал егер дәлелді бас тарту келсе – келесі қадамға (шағымдануға) көшуге негіз бар. Кез келген жағдайда, өтінішіңіздің көшірмесін және МҚҰ-дан алған жауапты сақтап қойыңыз – бұл сіздің құқықтарыңызды қорғауда қажет болады.
Уәкілетті органға жүгіну (ҚАРРҚ – АРРФР)
Егер микроқаржы ұйымы сіздің жазбаша өтінішіңізге қанағаттанарлық жауап бермесе немесе мүлде жауап бермей, жағдайды шешуден бас тартса, Агенттікке шағымдануға құқығыңыз бар. Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚАРРҚ, немесе АРРФР) – банк секторы мен МҚҰ қызметін қадағалайтын мемлекеттік орган. АРРФР-ға қалай шағым жолдауға болады? Ең жылдам тәсіл – “e-Otinish” электронды порталы арқылы онлайн өтініш беру. Сондай-ақ Агенттіктің 1459 қысқа нөміріне қоңырау шалып, кеңес алуға немесе шағым қалдыруға болады (қоңырау шалу тегін). Шағымда өз мәселеңізді, МҚҰ-ның әрекетсіздігі немесе заң бұзушылығы жайлы жазыңыз және міндетті түрде бұған дейін сол МҚҰ-ға өтініш жасағаныңызды және мәселенің шешілмегенін растайтын құжаттарды қоса тіркеңіз. Мысалы, МҚҰ-ның сіздің өтінішіңізге берген жауабы (немесе жауап бермегенін растайтын фактілер). Агенттік сіздің шағымыңызды қарап, қажет болса, МҚҰ-ға қатысты құжаттық тексеріс жүргізеді және оның іс-әрекетіне баға береді. Тексеру барысында қаржы ұйымына қатысты кейбір шектеу шаралары қолданылуы мүмкін, әсіресе әлеуметтік осал топтардың өкілдері болсаңыз. Жалпы, ҚАРРҚ тарапынан қадағалау МҚҰ-ларды borrowers-дің заңды талаптарын орындауға мәжбүрлейді. Агенттікке шағымдану – тегін мемлекеттік қызмет, сондықтан қысылмай өз құқығыңызды қорғауға болады. Егер МҚҰ шынымен заң бұзса (мысалы, сізден артық төлемақы алып немесе қайта құрылымдаудан негізсіз бас тартса), Агенттік оны түзетеді немесе айыппұл салады.
Шағымды EGov.kz арқылы, “Электрондық өтініштер” сервисі (e-Otinish) арқылы онлайн жолдауға болады. Қағаз түрінде жіберем десеңіз, Агенттіктің Алматы қаласындағы мекенжайына жолдауға немесе жергілікті филиалға тапсыруға болады. Сонымен бірге Fingramota Online мобильдік қосымшасы арқылы 24/7 режимінде сұрақ қоюға, қаржылық қызметтер туралы кеңес алуға боладыprodengi.kz. Қаржы реттеушісіне жүгіну – сіздің заңды құқығыңыз, және бұл қадам көбінесе мәселені бейбіт жолмен шешуге көмектеседі: МҚҰ-лар Агенттікке жеткізілген шағымдарға өте мұқият қарайды.
Жиі қойылатын сұрақтар (FAQ)
Несие мақұлданғаннан кейін одан бас тартуға бола ма?
Кей жағдайда болады. 2025 жылғы 30 қыркүйектен бастап Қазақстанда онлайн рәсімделетін тұтынушылық микрокредиттерге арнайы «ойлану кезеңі» енгізіледі. Қарыз шарты жасалғаннан кейін 8–24 сағат ішінде (несие сомасына байланысты) ақша қарыз алушыға аударылмай, күтіп тұрады. Бұл уақыт аралығында азамат өз шешімін қайта таразылай алады. Егер ол сол кезеңде несиеден бас тартса, қарыз шарты жоққа шығарылады, ақша берілмейді. Яғни, онлайн микрокредит мақұлданса да, дереу қолыңызға алмай, бірнеше сағат ойланып, кері бас тартуға құқығыңыз бар – сонда артық төлем де болмайды. Алайда «период охлаждения» тек онлайн берілетін кепілсіз микрокредиттерге қатысты екенін ескеру қажет. Егер сіз несиеге өтінім беріп, ол мақұлданғанмен, шартқа қол қоймаған болсаңыз – жай ғана одан бас тартып, ақша алмауыңызға болады. Ал несие қаражаты шотыңызға түсіп қойған соң, одан бас тарту техникалық тұрғыда мүмкін емес (себебі сіз қарыз алушыға айналдыңыз). Мұндай жағдайда істей алатыныңыз – несиені тез арада мерзімінен бұрын өтеп тастау. Қарыз сомасын түгел қайтарып, тек пайдаланған күндердің пайызын төлесеңіз, шарт жабылады. Бұл классикалық «14 күн ішінде кредиттен бас тарту» құқығы емес (бізде мұндай норма жалпы заңнамада жоқ), бірақ іс жүзінде ақшаны кері қайтарып беру арқылы несиеден құтылу жолы. Қорыта айтқанда, онлайн микрокредитті алған соң 8–24 сағат ішінде бас тартуға болады, ал басқа жағдайларда несие рәсімделіп қойса – ең тиімдісі оны толық өтеу. Ерте жапқан сайын пайыз аз болады, сондықтан мүмкіндігінше тезірек қайтарған жөн.
Артық төленген соманы қалай қайтаруға болады?
Егер сіз микрокредит бойынша негізгі қарызды, барлық пайыздарды жауып, ал артық төлем (асыра төленген сома) бар екенін байқасаңыз, оны қайтарып алуға құқығыңыз бар. Көп жағдайда артық төлем мынадай жағдайларда туындайды: қарызды жапқан соң шотыңыздан автоматты түрде қосымша ақша шешіліп кетуі, несиені мерзімінен бұрын өтегенде кейбір қызметтердің ақысын артық төлеп қою, немесе МҚҰ қате есептеулер жасап, сізден артық ақша алуы мүмкін. Артық төленген қаражатты қайтару үшін алдымен сол қаржы ұйымына жазбаша өтініш жасаңыз. Өтініште артық төлегеніңізді, оның мөлшерін көрсетіп, сол соманы қайтарып беруді талап етіңіз. МҚҰ заң бойынша бұл талапты қарастырып, артық төлеген ақшаңыз болса, оны сізге қайтарып беруі керек. Мысалы, кейбір жағдайларда сақтандыру полисін сатып, несиені мерзімінен бұрын жапқанда пайдаланылмаған сақтандыру жарнасын қайтаруға болады – бұны қарыз алушы талап етпесе, қаржы ұйымы ұстап қалуы мүмкін. Сондықтан өз құқығыңызды біле отырып, осындай ақшаны да қайтарып алыңыз. Егер МҚҰ сіздің өтінішіңізге құлақ аспаса немесе созбалақтаса, Қаржы нарығын реттеу агенттігіне шағымдануыңызға болады. Агенттік сіздің өтінішіңіздің қаралуына және артық төлемнің қайтарылуына ықпал етеді. Көп жағдайда мәселе сотқа жеткізбей шешіледі: себебі артық алынған ақшаны қайтармау – бұл заң бұзушылық. Сонымен бірге, сотқа жүгіну құқығыңыз әрдайым сақталады. Кеңес: қарызды төлеген кезде түбіртектер мен төлем туралы SMS-хабарламаларды сақтап қойыңыз. Артық төлемді дәлелдеу үшін олар қажет болуы мүмкін. Егер артық төлем фактісі расталса, МҚҰ ақшаны тікелей сіздің банк шотыңызға немесе картаңызға аударып береді.
Бұл әрекеттер несие тарихына әсер ете ме?
Жоқ, егер сіз артық төлемді азайту үшін заңды жолдарды қолдансаңыз, несие тарихыңызға теріс әсер болмайды. Мерзімінен бұрын өтеу – несие берушілер жағынан қалыпты жағдай, тіпті көп жағдайда құпталады, себебі қарызды толық әрі уақытынан бұрын өтеу сіздің жауапкершілігіңізді көрсетеді. Кейбір қарыз алушылар мерзімінен бұрын жапса, «несие тарихымға зиян келе ме» деп алаңдайды. Алаңдамаңыз: Қазақстанда мерзімінен бұрын өтегені үшін несие тарихына ешқандай «минус» қойылмайды, керісінше уақытылы төлем тәртібін растайды. Қайта құрылымдау мәселесіне келсек, егер сіз өз бастамаңызбен, жағдайды қиындатпай тұрып несие шарттарын қайта қарауды сұрасаңыз және жаңа кесте бойынша төлемдерді кешіктірмей жалғастырсаңыз – несие тарихыңыз бұзылмайды. Реструктуризация фактісі кредиттік есепте көрінуі мүмкін, бірақ ол «теріс жазба» саналмайды. Банктер оны қарыз алушының саналы әрекеті деп қарастырады (әрине, бұл дефолтқа жеткеннен әлдеқайда жақсы). МҚҰ-ға немесе Агенттікке шағымдану да несие тарихына еш әсер етпейді – сіздің қаржылық құқығыңызды қорғауға қатысты әрекеттеріңіз кредиттік бюроға хабарланбайды. Несие тарихына әсер ететін ең басты нәрсе – мерзімі өткен төлемдер мен төлемеушілік. Ал біз талқылаған әдістер (досрочно төлеу, қайта құрылымдау, шағымдану) – бұлардың ешқайсысы төлем тәртібін бұзу емес, керісінше соның алдын алу шаралары. Мысалы, уақытында және мерзімінен бұрын жасалатын төлемдер несие нарығы үшін тиімді, олар несие беделіңізді жақсартады. Сондықтан микрокредит бойынша артық төлемді азайтатын заңды мүмкіндіктерді қолданудан қорықпаңыз – олардың сіздің несие тарихыңызға кері әсері болмайды. Егер де сол арқылы қарызыңызды қауіпсіз түрде жабатын болсаңыз, болашақта банктердің алдында беделіңіз тіпті арта түсуі мүмкін.