Пәтерге қалай ақша жинауға болады: қазақстандықтар үшін нақты кейстер мен кеңестер (Қазақша)

Қазақстанда өз баспаналы болу – көптің арманы. Алайда жылжымайтын мүлік бағасы үнемі өсіп келеді, сондықтан пәтерге қажет соманы жинау оңай шаруа емес. Дегенмен дұрыс қаржылық жоспарлау арқылы пәтерге ақша жинау қол жеткізуге болатын мақсат. Бұл мақалада Қазақстан қалаларындағы пәтер бағаларының мысалдары, әртүрлі табыс деңгейінде 3, 5 немесе 7 жылда қалай жинауға болатыны туралы кейстер, бюджетті жоспарлау және шығындарды қысқарту стратегиялары, жинақтау құралдары, шығын есептейтін қосымшалар, қаржылық тәртіп пен мотивация кеңестері, сондай-ақ жылдамырақ жинауға арналған лайфхактар қарастырылады.

Үздік ұсыныстар (Топ-3)

NeoCredit микронесиесі

Бірінші және қайталама кредитке алғашқы 7 күн әрдайым 0% мөлшерлеме

Сомасы: 20 000 - 176 000 тг.

Тендер: 0,01% - 0.3%

Мерзімі: 10 - 20 күнге дейін

Жасы: 21 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

Жаңа SelfieCredit микрокредиті

ЖАҢАЛЫҚ! ЖАҢА! 100% мақұлдау

Сомасы: 20 000 - 165 000 тг.

Тендер: 0,01%

Мерзімі: до 30 дней

Жасы: 19 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

MoneyPlus онлайн микрокредиті

Қайталап келген клиенттерге 0.1%

Сомасы: 50 000 - 300 000 тг.

Тендер: 0.1%

Мерзімі: 25 күн

Жасы: 21 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

Қазақстан қалаларындағы пәтер бағалары

Елімізде тұрғын үй бағасы аймаққа байланысты қатты өзгереді. Ірі қалаларда шаршы метр құны ең жоғары. 2025 жылдың басындағы дерек бойынша, жаңа пәтерлердің орташа бағасы Қазақстанда 1 шаршы метрге ~500 мың теңге шамасында болды. Ең қымбат нарық – Алматы (шаршы метрі ~582 мың тг), одан сәл кейін Астана (~581 мың тг); ал Шымкентте бағалар айтарлықтай төмен – шамамен 462 мың тг/кв. м. Бұл дегеніміз 50 шаршы метрлік пәтер Алматыда орта есеппен 29–30 млн теңге тұрса, Астанада сол көлемдегі баспана ~28–29 млн, Шымкентте ~23 млн теңге тұруы мүмкін. Салыстыру үшін, шағын қалаларда бағалар екі есеге жуық арзан: мәселен, Орал қаласында 1 шаршы метр бар-жоғы 284 мың теңге шамасында, яғни 50 ш. м пәтерді ~14–15 млн теңгеге алуға болады.

Баға айырмашылығы өңірлердегі табыс деңгейімен де байланысты. Сарапшылардың есебінше, орташа статистикалық қазақстандыққа бір бөлмелі пәтерге ақша жинау үшін 4 жылдан 8 жылға дейін уақыт қажет – ол үшін табысының жартысын не түгелін үнемдеп отыруы керек. Мысалы, мұнайлы өңірлердің тұрғындары жоғары жалақы арқасында үйге қаражатты жылдамырақ жинай алады: Атырау облысында шамамен 3 жыл 7 айда, Ақтауда 3 жыл 8 айда қажет сома жиналуы мүмкін. Қызылорда сияқты арзан аймақта орта есеппен 4 жыл шамасында жетеді. Ал ең ұзақ жинайтындар – алматылықтар: Алматыда жалақы деңгейі өзге мегаполистермен салыстырғанда орташа, есесіне тұрғын үй бағасы ең қымбат, сондықтан мұнда жинақтау мерзімі 8 жылдан асады. Ұзақ мерзім қажет ететін қалалардың қатарында Шымкент (~7 жыл 9 ай), Петропавл (7 жыл 3 ай) және Түркістан (6 жыл 1 ай) бар. Астанада бір бөлмелі пәтерге қаржы жинауға орташа есеппен 5 жылдан сәл аса уақыт керек деп бағаланады. Әрине, бұл – жалпы статистика. Сіздің жеке жағдайыңызда қажетті мерзім табыс көлеміне, баспана бағасына және жинақтау қарқынына байланысты болмақ.

Кейстер және есептеулер: 3, 5 және 7 жыл, әртүрлі табыс деңгейі

Енді әртүрлі сценарий арқылы белгілі бір мерзім ішінде қандай соманы жинауға болатынын қарастырайық. Шартты түрде, 15 миллион теңге көлеміндегі қаражат керек делік (бұл сома шағын пәтердің бағасына немесе ипотека алуға жеткілікті бастапқы жарнаға пара-пар). Мақсатты 3, 5 немесе 7 жылда орындау үшін ай сайын қанша ақша жинау қажет?

• 3 жылда жинау (36 ай): 15 млн теңгені 3 жылда жинау үшін әр ай сайын шамамен 420–450 мың теңгеден шетке алып отыру керек. Мұндай мөлшерді табыстан үнемдеу тек өте жоғары жалақы болғанда мүмкін. Мысалы, отбасының айлық кірісі 700 мың теңге болса, оның кемінде 60%-ын (яғни 420 мың тг маңайында) жинаққа қалдыру қажет. Бұл – аса қатаң үнем режимі, бірақ үш жылдың ішінде ~15 млн теңге капитал қалыптастыруға жол ашады. Осы аралықта жиналған қаражатты депозитке салып отырсаңыз, пайыздық кіріс үстіне қосылып, мерзім соңында жинағыңыз ~16–17 млн теңгеге жетуі ықтимал. Қорытынды: жоғары табысы бар жанұя қатты шектеулер арқылы 3 жылда пәтер ақшасын жинай алады, алайда бұндай экстремал жоспарда күтпеген жағдайларға орын қалмайтынын ескеру керек.

• 5 жылда жинау (60 ай): мұнда ай сайын 250 мың теңге шамасында жинап отыру талап етіледі (15 млн / 60 ≈ 250 мың). Бұл көптеген орташа табысы бар отбасылар үшін мүмкін деңгей. Айталық, ерлі-зайыптылардың жалпы табысы 500 мың теңге болса, оның 50%-ын (250 мыңды) тұрақты жинаққа бағыттау керек. Сонда жылына ~3 млн теңге жиналады, 5 жылда негізгі сома – 15 млн тг құралады. Бұған қоса, жинақты депозитте сақтасаңыз, пайыздар көмегімен 5 жылдың соңында жинағыңыз 17–18 млн теңгеге дейін өсері анық (еліміздегі депозиттердің жоғары мөлшерлемесін ескерсек). Яғни, орташа табысы бар отбасы шығындарын қатты қыса отырып және қосымша табыс көздерін қарастыра отырып, 5 жыл ішінде қажет қаражатты жинай алады.

• 7 жылда жинау (84 ай): бұл ең қолайлы, бірақ ұзақ жол. 15 млн теңгені 7 жылда жиnaқтау үшін айына шамамен 180 мың теңге жинау керек. Мұндай сумма 300–400 мың тг аралығында табыс табатын жанұя бюджетіне салыстырмалы түрде сәйкес келеді (табыстың ~45-60%-ы). Мысалы, айлық кірісі 400 мың тг отбасы 180 мыңын (шамамен 45%) жинаққа жіберсе, жылына ~2,16 млн жиналады, 7 жылда 15 млн-нан асады. Ұзақ мерзімнің артықшылығы – жинақ ауыртпалығы қатты сезілмейді, отбасының қаржылық жағдайы жақсарған сайын жинақ көлемін өсіруге болады. Сондай-ақ банк пайыздары 7 жылда елеулі рөл атқарады: егер ақша депозитте жатса және ай сайын толтырылып отырса, күрделі пайыз әсерінен мерзім соңында жиналған сома бастапқы жоспардан әлдеқайда көп шығады (мәселен, 15 млн орнына ~20 млн тг болуы ықтимал). Осылайша, орташа табысы бар жанға 7 жылда пәтер сомасын жинау – ең шынайы мақсат деуге болады.

Бұл келтірілген мысалдар шартты екенін атап өткен жөн – әркім өз кірісі мен қажет сомасына қарай есеп құрып алуы тиіс. Бірақ жалпылап айтқанда, қысқа мерзімге (3 жыл) өте жоғары табыс пен қатал үнем керек, ал ұзағырақ мерзімдер (5–7 жыл) көп жанұяға қолжетімді, өйткені аздап жұмсауға да, жинауға да мүмкіндік қалдырады. Ең бастысы – жоспарға адал болу және күтпеген жағдайларға шағын резерв қарастыру (жоспардан тыс шығындар шыққанда, жинақтан алмау үшін).

Жоспарлау стратегиялары: бюджет құру және шығындарды азайту

Дұрыс бюджеттеу – жинақтаудың негізі. Ең алдымен, отбасының ай сайынғы барлық табысын және міндетті шығындарын (тұрғын үй төлемі, азық-түлік, жол, коммуналдық, несие төлемдері т.б.) тізіп шығыңыз. Осы талдаудан кейін, айына қанша соманы еш қатерсіз жинаққа бөле алатыныңызды анықтау қажет. Идеалда, сарапшылардың айтуынша, табыстың кемінде 20-30%-ын жинаққа бағыттаған жөн. Егер әзірге мұндай мүмкіндік жоқ болса, онда мақсат ретінде соған ұмтылыңыз: қажетсіз шығындарды азайта отырып, ай сайын арттыра түсу.

Бюджетті жоспарлау барысында келесі стратегияларды ұстаныңыз:

• Табыстан бірінші кезекте жинақты бөліп тастаңыз. Жалақы түскен бетте жоспарлаған соманы бірден депозит не жеке шотқа аударып қойыңыз. Қалған қаражатты ғана жұмсаймын деп есептеңіз. Осылайша сіз өз-өзіңізге “қаржы міндеттемесін” төлеуді ең алдымен іске асырасыз. Бұл әдіс ақшаны алдымен жинап алып, кейін ғана өз қажетіңізге жаратуды үйретеді. Егер ақша ең алдымен қолыңызда тұрса, оны жұмсауға азғырылуыңыз мүмкін. Автоматтандырылған аударым арқылы бұл тәуекел жойылады. Мысалы, банкте «Автоаударым» қызметін қосып қойсаңыз, әр айдың белгілі күнінде таңдаған шотыңызға қажетті сома өзі түсіп отырады.

• Міндетті шығындарды оңтайландыру. Бюджетті талдағанда, «тым көп» қаржы кетіп жатқан баптарды анықтайсыз. Солардан үнем іздеңіз. Мысалы, азық-түлікке жұмсалатын ақшаны азайту үшін супермаркетке тізіммен барыңыз, акция мен жеңілдіктерді қадағалаңыз, қолжетімді брендтерге ауысыңыз. Коммуналдық төлемдерді азайту үшін электр, суды үнемдеңіз, қажетсіз қосулы құрал қалдырмаңыз. Егер жалдамалы пәтерде тұрсаңыз, арзанырақ пәтерге көшу мүмкіндігін қарастырыңыз немесе ата-ана, туыстармен бірге тұру арқылы жалдау ақысын үнемдеп, сол қаражатты жинаққа аударуыңызға болады. Басты идея: тұрақты шығындарыңызды неғұрлым азайтсаңыз, соғұрлым көп қаржыны болашақ үйіңізге бағыттай аласыз.

• Қосымша және бейберекет шығындарды қысқарту. Бюджеттен тыс шығындар адамды байқаусызда үлкен сомадан айырады. Импульсивті сатып алуларды доғарыңыз: қажет емес затты тек арзандап тұр екен деп немесе жарнамаға еріп алудан сақ болыңыз. Өз-өзіңізге ереже енгізіңіз – жоспарланбаған қымбат затты алғыңыз келсе, кемі 3–4 күн күтіңіз; асықпай ойланып, шын керек болса ғана алыңыз. Сондай-ақ көңіл көтеру, демалыс жағын үнемдірек ұйымдастыруға тырысыңыз: мейрамхана, кино, ойын-сауық орталықтары орнына тегін не арзан баламаларын табыңыз (үйде кино көру, саябақта серуендеу, достармен шай ішу). Әр отказанное кофейнядағы кофе – болашақ пәтеріңізге қосылған үлес деп қараңыз. Осылайша майда-шүйде шығындардан айына бірнеше мың теңге үнемдесеңіз, жылына ондаған мың, ал бірнеше жылда миллионға жуық ақша артық жиналуы ғажап емес.

• 50/30/20 ережесін қолданыңыз. Қаржыны үлестірудің классикалық әдісі – табыстың 50%-ын міндетті төлемдерге, 30%-ын өз керегіңізге, 20%-ын жинаққа бөлу. Егер бастапқыда 20% жинай алмасаңыз, 10%-дан бастаңыз, біртіндеп өсіріңіз. Маңыздысы – жинақ шотына ай сайын аударым жасап тұруды әдетке айналдыру. Бұл өзіңізге қойған қаржылық тәртіп болады. Көп адамдар «ақша артылса, жинаймын» деп ойлайды, алайда артылмайды. Сол себепті жинақты бірінші орынға қойыңыз, қалған қаражатқа лайықты өмір сүрудің амалын жасаңыз.

• Шығындарды есепке алу. Ақша қайда кетіп жатқанын білмесеңіз, үнемдеу де қиын. Сондықтан барлық шығындарыңызды жазып жүруді қолға алыңыз (дәптерге, Excel-ге немесе арнайы мобильді қосымшаға – оны келесі бөлімде талқылаймыз). Ай соңында қайда қанша қаражат кеткенін көресіз. Мысалы, бір айда жеткілікті көлемде киім-кешек алдыңыз делік – келесі айда бұл бапты қысқартуға болады. Не болмаса, тамаққа нормадан көп шығындалып жүрсеңіз – үйде тамақ пісіруді жиілетіңіз, түскі асты үйден апарыңыз. Қаражат ағымын қадағалау – қаржылық сауаттылықтың негізі әрі жинақтау процесінің серігі.

Қорыта келе, жинақ стратегиясының түйіні: түсетін ақшаны көбейтуге тырысып, шығатын ақшаны азайту қажет. Осы екі бағытта бірдей жұмыс істесеңіз, ай сайынғы үнем сомасы өсіп, армандаған үйге жылдамырақ қол жеткізесіз.

Жинақтауға көмектесетін қаржылық құралдар

Тиімді жинау үшін қаражатты дұрыс сақтап, көбейту әдістерін қолданған жөн. Қазақстандықтар үшін қолжетімді бірнеше қаржы құралын қарастырайық:

• Банк депозиттері. Қаражатты инфляциядан қорғаудың ең қарапайым әрі қауіпсіз жолы – депозит ашып, жинақты сонда сақтау. Бүгінде отандық банктер жылдық 15-17% дейінгі мөлшерлемемен депозиттер ұсынады, яғни ақшаңызға айтарлықтай сыйақы қосылады. Әсіресе «Отбасы банк» (бұрынғы Тұрғын үй жинақ банкі) арқылы арнайы тұрғын үй депозитін ашсаңыз, мемлекеттен жыл сайын 20% көлемінде сыйақы (белгілі бір шекке дейін) және төмендетілген мөлшерлемемен ипотека алу мүмкіндігі беріледі. Жай коммерциялық банктердегі жинақ шоттары да тиімді – оларда ақшаңыз бос жатпай, инвестицияланып отырады. Бастысы – депозит шарттарына көңіл бөліңіз: мөлшерлеме, ақша салу/алу икемділігі, кепілдік мөлшері. Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры 20 млн теңгеге дейінгі салымды қорғайды, сондықтан жинағыңыз сол шектен аспаса, банк күйзеліске ұшыраса да қаражатыңыз қайтарылады. Қорыта айтқанда, депозит – үй алу мақсатында жинайтын ақшаңызды сақтап қана қоймай, оны өсіретін құрал.

• Kaspi Goals және автоматты жинақ қызметі. Қазір көпшілік қаржысын басқару үшін Kaspi.kz қосымшасын пайдаланады. Kaspi-де «Мақсат» (Цель) депosit функциясы бар – бөлек жинақ шотын ашып, атын өз мақсатыңызға (мысалы, «Пәтерге») қоюға болады. Сол шотқа жиі-жиі ақша салып отырсаңыз, қосымша мақсатқа жету прогресін көрсетіп, мотивация береді. Kaspi Депозиттің тағы бір пайдасы – ол күн сайын пайыздық сыйақы есептеп, жинағыңызды еселеп отырады. Яғни сіз әрі тәртіппен жинайсыз, әрі банк сізге күн сайын ақша қосып отырады. Автоматтандыруды пайдалануға кеңес береміз: ай сайын жалақы түскен күні Kaspi Gold картаңыздан депозитке белгіленген соманы аударуды орнатыңыз. Сонда жинақ ақшасы көзге көрінбей шотта жинала береді. Мысал ретінде, Kaspi.kz әлеуметтік желідегі ресми парақшасы былай дейді: «Ең үлкен өзгерістер байқалмай басталады: мақсат қойып, депозитті үнемі толықтырып отырсаңыз, уақыт өте келе шотыңызда миллион теңге жиналады». Демек, тәртіппен шағын қадамдар жасау арқылы үлкен нәтижеге жетесіз.

• ЕНПФ зейнетақы жинағын пайдалану. Қазақстан азаматтарына 2021 жылдан бастап зейнетақы шотындағы артық жинақты тұрғын үй жағдайын жақсартуға пайдалану құқығы берілді. Егер БЖЗҚ (Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры) шотыңызда жасыңызға қарай белгіленген жеткіліктілік шегінен асып кететін сома болса, сол «артылған» бөлікті алуға өтініш бере аласыз. Алынған қаражатты тек белгіленген мақсаттарға жұмсауға рұқсат – солардың ішінде үй сатып алу (ипотекасыз толық төлеу), ипотеканың бастапқы жарнасын төлеу немесе қолданыстағы ипотеканы ішінара/толық өтеу бар. Пәтерді зейнетақы қаражатына жаңа құрылыстан да, қайталама нарықтан да сатып ала аласыз. Бұл мүмкіндікті Отбасы банкінің арнайы платформасы арқылы жүзеге асырасыз: өтініш беріп, тиісті соманы сол банкке аудартуға болады. Қаражат мақсатты есепшотқа түскен соң 45 жұмыс күні ішінде үйді рәсімдеуге жұмсау керек (әйтпесе ақша кері қайтарылады). Егер ипотека төлеп жатсаңыз, зейнетақымен бірден несиені жауып тастауға болады. Көптеген жастар ата-анасымен бірігіп, зейнетақы жинақтарын қосып үй алып жатыр – заң бойынша туыстардың жинағын біріктіруге рұқсат. Бұл бағдарламаның мерзімі шектеусіз (бастапқы «бір реттік науқан» емес, қашан шегіңізден артық ақша жиналса, сонда қолдануға құқылысыз). Сондықтан мүмкіндігіңіз болса, зейнетақы шотыңызды тексеріп, үй алуға жететін-жетпейтінін біліңіз. Бәлкім, сізге қажет соманың едәуір бөлігі дайын тұр – бұл ондаған жыл күтпей-ақ баспаналы болуға жол ашуы мүмкін.

• Инвестициялық қосымшалар мен басқа құралдар. Жинақ мерзімі ұзақтау (5-7+ жыл) және қаржы нарығымен таныстығыңыз бар болса, ақшаны тек депозитте емес, инвестицияда өсіруге талпыныс жасап көріңіз. Қазір қазақ тілінде де қызмет көрсететін Freedom Finance, Halyk Invest, Jusan Invest секілді брокерлер бар – смартфонға қосымшасын орнатып алып, акция, облигация сатып алу, инвестициялық пай қорларына ақша салу мүмкін. Мысалы, Қазақстан қор биржасындағы ірі компаниялардың облигациялары жылына 11-15% купон төлейді – депозитке ұқсас, бірақ табыс көзі әртараптанады. Сонымен қатар, инвестиция арқылы шетелдік нарықтарға да қаражат жұмсай аласыз: кейбірі АҚШ, Еуропа биржаларына шығуға жол ашады. Биржаға жаңадан кіргендерге алдымен оқу, шағын сомалардан бастау қажет екенін ескертеміз – барлық ақшаны бірден салу үлкен қауіп. Егер бұл бағытты таңдасаңыз, жинақтың бір бөлігін ғана инвестицияға салыңыз, қалғанын қауіпсіз активте ұстаңыз. Инфляциядан қорғану үшін бірте-бірте доллар немесе алтын сатып алуды да қарастыруға болады (кейбір банктерде алтынды 1 грамнан бастап жинауға мүмкіндік беретін жинақ шоттары бар). Инвестиция құралдары сауатты пайдалансаңыз, сізге қосымша табыс әкеледі, бірақ түсінгеніңізше аз мөлшермен сынап көруді ұсынамыз. Қай жағдайда да, жинаған ақшаңыздың белгілі бір бөлігін өтімді (жылдам қолма-қол қыла алатын) және қауіпсіз құралда ұстаңыз – бұл сіздің қаржылық қорғаныңыз.

Шығындарды қадағалауға арналған тегін қосымшалар

Жоғарыда шығындарды есепке алу керектігін айттық. Қолмен жазу уақыт алады, ал заманауи смартфон қолданушыларына бұл үшін түрлі мобильді қосымшалар бар. Олардың көбі тегін немесе шартты түрде тегін (базалық функциялары ақысыз). Осындай бағдарламалар сіздің барлық табыс пен шығын жазбаларыңызды жинап, талдап, график, диаграмма арқылы қайда қанша ақша кетіп жатқанын көрсетеді. Сондай-ақ кейбірінде қаржылық мақсаттарды жоспарлау, «бюджет лимиті» қою функциялары болады.

Төменде танымал және Қазақстанда қолданушылар жақсы пікір білдірген бірнеше тегін қосымша:

• Monefy – қарапайым және көрнекі интерфейсі бар қосымша. Monefy-де деректерді Google Drive немесе Dropbox арқылы синхрондап, бірнеше құрылғыдан бірдей жүргізуге болады. Категорияларға бөліп шығын енгізу өте жеңіл – түсінікті иконкалар мен диаграммалар бар. Парольмен қорғау қызметі де қарастырылған, яғни жеке мәліметтер құпия сақталады. Monefy-де қазақша тіл қолдауы әзірге жоқ, бірақ орысша нұсқасы бар, көп деректерді бейнелейтін қосымша емес, сол себепті көбіне интуитивті түрде түсінікті.

• CoinKeeper – отбасы бюджетін жүргізуге ыңғайлы қолданба. CoinKeeper-дің ерекшелігі – банк СМС-хабарламаларын автоматты тану. Яғни сіз картаңызбен төлеген сайын келген SMS-тегі соманы, санат (дүкен атауына қарап азық-түлікке, жанармайға не басқаға жатқызады) CoinKeeper өзі шығарып, шығын ретінде енгізіп қояды. Бұл өте қолайлы, өйткені қолмен жазып әуре болмайсыз, қаржылық сауаттылық әдеті автоматтандырылады. Қосымша шығындарыңызды түрлі категория бойынша (тамақ, жол, коммуналдық, т.б.) бөлек көрсетіп, қай тұста үнем жасауға болатынын аңғартады. Мысалы, «Машина» категориясына соңғы айда тым көп ақша шыққанын көрсеңіз, келесі айда сол шығынды азайтуға тырысасыз. CoinKeeper қосымшасын Android пен iOS жүйелерінде тегін жүктеп алуға болады, негізгі функциялары тегін, ал кеңейтілген мүмкіндіктері үшін ақылы нұсқасы бар.

• МойОк, Money Manager, Spendee, Zen-Money және т.б. – таңдауға болатын қосымшалар көп. Money Manager қазақ және орыс тілдерінде интерфейсі қарапайым, кіріс-шығысты күнтізбе бойынша көруге мүмкіндік беретін бағдарлама. Spendee қосымшасы арқылы банк шоттарыңызды жалғап, барлық ақшаңызды бір жерден бақылау мүмкіндігі бар, сондай-ақ күнделікті пайдалы кеңестер шығып тұрады. Zen-Money (Дзен-деньги) – Ресей және ТМД қолданушыларына танымал сервис, ол да SMS бойынша автоматты есеп жүргізуімен әйгілі. Қазақстандық кейбір банктердің SMS-шаблонын тануы мүмкін (мысалы, Халық Банктің, Kaspi-дің), сол арқылы көп деректерді өзі толтырады. «Менің шығындар журналым» (Журнал расходов) – таза қазақша әзірленген қосымша болмаса да, атауы қазақша, контенті орысша кішігірім утилита; бұл да Android жүйесінде тегін ұсынылады.

Қай қосымшаны таңтасаңыз да, ең бастысы – өз ақшаңызды есептеуді бастау. Сонда ғана жоспар құрып, артығын қысқартып, керегін үнемдеп, қанша соманы жинаққа бөле алатыныңызды нақты білесіз. Сіздің қаржылық ассистентіңіз рөлін тегін мобайл қосымша атқара алатыны қуанышты жағдай, оны пайдаланудан тартынбаңыз.

Қаржылық тәртіп пен мотивация жөніндегі кеңестер

Ақша жинаудың техникалық жағын қарастырдық, енді психологиялық аспектілері туралы айтсақ. Көп адам бастапқыда шабытпен үнемдей бастайды да, бірнеше айдан соң мотивациясы түсіп кетеді. Бұны болдырмау үшін төмендегі кеңестерді ұстаныңыз:

• Нақты мақсат және мерзім белгілеңіз. «Үй алу керек қой» деген бұлдыр ой жеткіліксіз. Қай қалада, шамамен қандай бағаға, қанша бөлмелі пәтер алғыңыз келетінін анық біліңіз. Мысалы: «7 жылдан кейін Астанадан 2 бөлмелі жаңа пәтер аламын» деген сынды нақтылық қажет. Мақсат анық болса, соған жету жоспары да айқындалады. Сонымен бірге дедлайн болғаны жақсы – қашанға дейін жинайтыныңызды белгілеңіз. Бұл алға ұмтылдырады, прогресті бағалауға мүмкіндік береді.

• Мақсатыңызды жақындарыңызбен бөлісіңіз. Отбасы мүшелері, достарыңыз сіздің үйге жинап жүргеніңізді білсін (әрине, қаржыңыздың егжей-тегжейін айтудың қажеті жоқ). Бұл бір жағынан оларды да үнемдеуге ынталандырады, екінші жағынан сізге шығындата беретін ұсыныстардан тартынатын болады. Мысалы, әріптестер күнде түскі асқа қымбат кафеге шақыра берсе, ақшаны үйге жинап жүргеніңізді айтсаңыз, олар сіздің таңдауңызға құрметпен қарап, түсінеді. Әлеуметтік орта ықпалы күшті – егер ол орта үнемге бет бұрса, сізге жеңілірек болады.

• Адал табыстан рахат табу. Әдетте мотивация тек үнемдеумен шектелмейді. Қосымша табыс тауып көріңіз – мысалы, біліміңіз болса репетитор болыңыз, шығармашылық қабілетіңізбен фриланс қызмет ұсыныңыз, қолөнер шеберісіз бе – жасаған бұйымдарыңызды сатыңыз. Әр қосымша түскен теңгені пәтер қорына қосыңыз. Жаңа еңбектен түскен қаржының әр тиыны сізге үйіңізге жаңа кірпіш қалағандай әсер берсін. Бұл процесс өз-өзіңізге деген сенімді нығайтады, және осылай тапқан ақшаны жөнсіз шашып жіберуге қимайсыз.

• Жинақты бөлек есептеңіз, валюталандырыңыз. Психологиялық әдіс: әр айдағы жинақталған соманы көзге елестету. Мәселен, 500 000 теңге жинадыңыз ба – оны 100 долларлық купюралармен санасаңыз ~1100 доллар, алтын құймаларымен ойласақ ~10 грамнан астам алтын. Осылайша жинаған ақшаңызды бағалы актив түрінде елестету кейбір адамдарға мотивация береді. Әрі жинағыңызды тек теңгемен ғана емес, долларға, жылжымайтын мүлік бағасына қатысты да есептеп қойыңыз. Мысалы, сіз алғыңыз келетін пәтер $50 мың тұрса, қазір $5 мың жинадыңыз – бұл 10%. Процентпен қарау да жетістік барысын көрсетеді.

• Жалғыз өзіңіз қажымаңыз. Егер қаржылық жоспарыңызды құру қиын болып жатса, не мотивацияңыз жоғалса, арнайы мамандардың (қаржы кеңесшілері) тегін материалдарын оқыңыз. Youtube-та, әлеуметтік желілерде қаржы тақырыбында қазақша-контент пайда болып жатыр – соларды пайдаланыңыз. Көптеген адамдардың баспаналы болу тарихымен танысыңыз, керек болса, жақындарыңыздан кеңес сұраңыз. Бұл сізге «басқалар да осындай жолдан өткен, мен де істей аламын» деген сенім береді.

Қаржылық тәртіп – күнделікті кішігірім шешімдердің жиынтығы. Таңертең жұмысқа шыққанда кофе ішпей үйден термосқа құйып ала кетсеңіз, түскі асты асхана орнына үйден апарсаңыз, кешке дүкеннен керектен тыс ештеңе алмасаңыз – осындай ұсақ қадамдар сізді арманға жақындатады. Әр ай соңында жинақ шотыңызға қарағанда кішкене де болса өскен соманы көріп қуанасыз. Ең бастысы – өзіңізге деген сенімді жоғалтпау. Пәтер алуға бірнеше жыл уақытыңыз кетуі мүмкін, бірақ ол уақыт бәрібір өтеді; сол кезде бір нәтижеге қол жеткізген біреу және ешнәрсе өзгермеген біреу болады. Сіз нәтижелі адамның қатарында болғыңыз келетіні сөзсіз!

Жинауды жылдамдататын лайфхактар

Жоғарыда айтқан кеңестерді қысқаша түйіндеп, қосымша лайфхактармен толықтырайық:

• Барлық бонус, сыйақыны жинаққа салыңыз. Сыйақы демекші, жұмысыңызда жылдық бонус, кварталдық премия алып жатсаңыз – оны жұмсамай, түгелімен үй қорыңызға тастаңыз. Сол сияқты салық қайтарымы, туған күнге берілген ақша, күтпеген жерден түскен табыс – қысқаша айтқанда, жоспардан тыс келген қаржының бәрін жинаққа жіберіңіз. Бұл қаражат сіздің ағымдағы бюджетіңізге кірмеген, сондықтан одан айырылмайсыз, есесіне жинақты молайтасыз.

• Ұсақ валютаны жинау әдеті. Күнделікті қалтаңызда қалатын тиын-тебен, 500–1000 теңгеліктер болса, оларды үйдегі бір құтыға жинап отырыңыз. Ай сайын сол жерден шыққан соманы санап, депозитке апарып салыңыз. Бұл күлкілі естілуі мүмкін, бірақ көптеген адам байқамай жүріп бір жылда осылай 100-200 мың теңге жинап қоятынын айтады. Әрі көзбен көру (құты dolu болу) үдерісіне қызықсыз, мотивация береді.

• Қымбат әдеттерден уақытша бас тарту. Үй алу үшін біраз нәрседен бас тартуға тура келеді. Мысалы, темекі шегетін болсаңыз, оны тастасаңыз – денсаулығыңыз жақсарып қана қоймай, күн сайын ақшаңыз қалтада қалады. Сол секілді жиі кафеде кофе алсаңыз – үйден кофе жасап ішуге ауысыңыз. Ай сайын сұлулық салонына үлкен қаражат қалдырсаңыз – уақытша қарапайым күтімге көшіңіз. Осындай өзіңіз үшін қымбат болып кеткен әдеттерді қайта қарап, қайсысын қоя тұра алатыныңызды ойлаңыз. Пәтер алған соң, қаласаңыз жалғастыра жатарсыз, бірақ көп адамның тәжірибесі үйреніп кеткен соң оларсыз да жақсы өмір сүре алатыныңызды көрсетеді.

• Отбасымен қаржылық ойындар. Үйде бала-шаға болса, үнемдеу олар үшін ауыр тимеуі тиіс. Балаларды қызықтыру үшін қаржылық ойындар ұйымдастырыңыз. Мысалы, электр үнемдеу челленджі: «Айдың соңында жарыққа төлейтін түбіртек өткен айдан төмен болса, айырманың жартысына балаға сыйлық аламыз». Немесе «базардан өнімді өзіміз баптап көрейік» – баламен бірге балконға көкөндіс отырғызып, одан өнім алғанша күту (үйренсін әрі шығын үнемдейсіз). Баланы қаржылық сауаттылыққа үйрету арқылы өз жоспарыңызды да нығайтасыз.

• Достармен көңіл көтерудің үнемді түрін табыңыз. Қонаққа бару, той-томалақ, туған күндер – бұларды мүлде ысырып тастау мүмкін емес. Бірақ үнемдеу кезеңінде бұлардың санын азайтуға тырысыңыз. Әр апта сайын емес, айына бір-ақ рет бас қосу, туған күндерді қымбат мейрамханада емес, үйде шәй форматында атап өту сияқты ұсыныстар айтыңыз. Шынайы достарыңыз сіздің жағдайыңызды түсінеді және қолдайды. Көпшілікті қызықтыру үшін ақылы емес, тегін іс-шараларды ұсыныңыз (мысалы, бірге тауға шығу, велосипедпен серуендеу). Әдемі естеліктер жасау үшін көп ақша шығындаудың қажеті жоқ, бастысы – ниет пен креатив.

• Инфляцияны ескеріп, жинақ жоспарын түзетіп отырыңыз. Қазақстанда жыл сайын инфляция бар, сондықтан бастапқы жоспарлаған сомамен шектеліп қалмаңыз. Баға өсімін мониторингілеңіз: пәтер бағалары жылына неше %-ға көтеріледі, сіздің жинағыңыз оған ілесіп үлгеріп жатыр ма? Егер артта қалып жатса, жинақ мөлшерін арттырыңыз не мерзімді аздап ұзартыңыз. Мысалы, 5 жылда жиналатын ақшаңыз болжам бойынша пәтер құнының тек 80%-ын жапса, ертерек ойластырған жақсы (қосымша табыс, ипотека алу немесе тағы да үнемді күшейту). Қаражатыңызды жай теңгеде ғана ұстамай, бір бөлігін долларда сақтау да инфляциядан қорғайды. Қысқасы, жоспарыңызды жанды құжат деп біліңіз – экономика жағдайына байланысты оған өзгеріс енгізіп отырудан қорықпаңыз.

Болашақта ипотека мүмкіндіктерін қарастыру

Егер жоғарыдағының бәрін оқып шығып, тым қиын көрінсе – уайымдамаңыз. Қазіргі кезде мемлекет пен банктер халықты баспанамен қамту үшін түрлі бағдарламалар ұсынып отыр. Ипотека – солардың бірі. Тіпті, көп адам үшін бұл жалғыз шынайы жол болуы мүмкін. Ипотеканың мәні – үй құнының бір бөлігін өзіңіз жинайсыз да, қалғанын банк беріп, сіз оны пайызбен кейін қайтарасыз.

Мысалы, «7-20-25» бағдарламасы бойынша (7% жылдық, 25 жылға дейін, 20% алғашқы жарна) қазіргі таңда көптеген жастар үй алып жатыр. Бұнда 20% шамасында жиналса болды – 80%-ын банктен аласыз. 20% дегеніміз 20 млн теңгелік үйдің 4 млн-ы ғана. Мұндай соманы 2-4 жылда жинау әлдеқайда оңай. Содан кейін ипотека рәсімдеп, өз үйіңізге кіріп алып, сол үйдің ақысын біртіндеп төлей бересіз (ай сайынғы төлем көбіне бұрынғы жалдамалы пәтерге төлеп жүрген ақшаңызбен шамалас болады).

Әрине, ипотека – бұл артық төлем (өсімпұл). Мысалы, 15 жыл төлеу барысында банкке үй құнының тағы бір бөлігін пайыз ретінде қосып бересіз. Бірақ уақыт пен жайлылық факторы кейде маңыздырақ: сіз 15 жыл жалдап жүргенше, өз үйіңізде тұрғанға не жетсін. Оның үстіне, инфляция жағдайында бүгін алған несиеңіздің ай сайынғы төлемі жылдан жылға жеңілдей береді (ата-әжелеріміз кезінде 15 мың рубль несие алып пәтер алған, қазір ол ақша түкке тұрмайды ғой сол сияқты). Сондықтан, егер толық жинауға табысыңыз жетпейтінін байқасаңыз, бастапқы жарнаға күш салып жинаңыз да, сол межеге жеткен соң үйді ипотекаға алыңыз. Қазақстандағы жеңілдік бағдарламаларын пайдаланыңыз: «Баспана хит», «Әскери баспана», «Шаңырақ 5-10-20» (5% жылдық, 10% жарна, 20 жылға), жас отбасыларға арналған «Жас Арман», әйелдерге арналған «Ұмай» және т.б. Бағдарламалар шарттары әртүрлі, кез келгені сізге қолайлы болуы міндетті емес, бірақ таңдау бар.

Ең дұрысы, ипотека мен жинақтауды ұштастыру: мысалы, жастау кезіңізде ипотека алып үйлі болыңыз да, кейін табысыңыз өскен шақта сол несиені мерзімінен бұрын жауып тастаңыз. Не керісінше – әуелі жинап алып, тек аз ғана бөлігін ипотекаға алыңыз (сонда төлем мерзімі қысқа болады). Қалай болғанда да, түпкі мақсат – өзіңізді және отбасыңызды баспанамен қамтамасыз ету.

Қорытындылайық: Қанша жыл, қалай жинасаңыз да, өз үйіңізге қол жеткізу – үлкен еңбек. Бұл мақалада айтылған кеңестерді бірден толық жүзеге асыру оңай болмауы мүмкін. Дегенмен әр пункттен өзіңізге сәйкес келетінін қолданыңыз: біреу шығын есептеуден бастар, біреу депозит ашып, автоматты аударым қояр, енді біреу артық шығынды қысқартып көрер. Ең бастысы – мақсаттан көз жазбаңыз. Қазақстанда жыл сайын мыңдаған адам пәтер алып жатыр, сіз де солардың қатарында бола аласыз. Қаржы сауатын арттырып, тәртіпті ұстансаңыз, табысыңыз шағын болса да, жылдар өте жинақ қоржыныңыз молаяды. Ал егер жолда қаржылық қиындықтар туындаса, уақытша кідіріс болып жатса – жігеріңізді құм қылмаңыз, қайтадан жоспарыңызды бейімдеп, алға ұмтылыңыз. Өз үйіңіздің кілтін қолыңызға ұстар күн алыс емес – бүгіннен қарекет жасап, соған қадам басыңыз!

Егер сізге отбасы бюджетін дұрыс жоспарлау жолдары қызық болса, біздің сайттан оқи аласыз: Отбасылық бюджет және қаржылық сауаттылық: табысты отбасының құпиялары