2025 жылы Қазақстандағы МРП және МЗП: өзекті мәндері және қолдану
2025 жылға өзектілік: Бұл бөлімде Қазақстан Республикасындағы айлық есептік көрсеткіш (МРП) пен ең төменгі жалақы (МЗП) туралы толық ақпарат беріледі. 2025 жылғы МРП және МЗП мөлшерлері, оларды қолдану салалары (айыппұлдар, салықтар, әлеуметтік төлемдер және т.б.) қарастырылады. МРП мен МЗП – заңнамада көптеген төлемдер мен есептеулердің негізі болып табылатын маңызды көрсеткіштер. Төменде 2025 жылға белгіленген өзекті деректер (ресми мемлекеттік дереккөздеріне сүйеніп) және осы көрсеткіштердің тәжірибедегі қолданысына нақты мысалдар келтірілген.
Үздік ұсыныстар (Топ-3)
Айлық есептік көрсеткіш (АЕК, МРП) – 2025 жылғы мөлшері және экономикадағы рөлі
АЕК дегеніміз не: Айлық есептік көрсеткіш (АЕК, орысша МРП) – Қазақстандағы бірқатар төлемдердің мөлшерін есептеу үшін қолданылатын шартты ақша бірлігі. АЕК мөлшері әр жылға республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі және әдетте инфляция болжамына қарай жыл сайын өзгеріп отырадыnur.kz. Мемлекет АЕК-ті жыл сайын индексациялау арқылы салықтар, айыппұлдар, әлеуметтік төлемдер сомасын автоматты түрде өзгертіп отырады – әр төлемнің базасын жеке түзетудің қажеті жоқ. Бұл экономикалық құрал инфляция әсерінен төлемдердің нақты құнын сақтауға мүмкіндік береді.
2025 жылғы АЕК мөлшері: 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап 1 АЕК 3 932 теңге болып белгіленді. Бұл сома «2025–2027 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заңда көрсетілген. 2024 жылмен салыстырғанда (3 692 тг) АЕК 240 теңгеге жоғарылап, 6,5%-ға өсім көрсетті. Яғни, 2025 жылы инфляцияға байланысты барлық АЕК-ке байланған төлемдер шамамен 6,5%-ға көбейді.
АЕК қолданылатын салалар: Айлық есептік көрсеткіш республиканың салық, қаржы және әлеуметтік жүйесінде кеңінен қолданылады. АЕК мыналар үшін негіз болып табылады:
-
Әкімшілік айыппұлдар. Заң бұзушылықтар үшін салынатын айыппұлдар мөлшері Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексте (ӘҚБтК) көбінесе АЕК-тің белгілі бір саны түрінде белгіленген. Мысалы, жылдамдықты 10–20 км/сағ асырып жүргізгені үшін айыппұл – 5 АЕК. 2025 жылғы АЕК бойынша бұл бұзушылыққа 19 660 теңге айыппұл салынады (5 × 3 932), ал 2024 жылы 18 460 теңге еді. Айырмашылық – 1 200 тг, яғни АЕК өскендіктен айыппұл да сол мөлшерге өсті. Сол сияқты, әртүрлі құқық бұзушылықтарға тағайындалатын айыппұлдар 1 АЕК-тен бастап бірнеше мың АЕК-ке дейін жетуі мүмкін – көрсеткіштің өсуі барлық айыппұлдардың теңгедегі баламасын ұлғайтады.
-
Салықтар және басқа алымдар. Кейбір салықтық мөлшерлемелер мен шектер АЕК-ке байланған. Мысалы, жеңіл автокөліктің 1600 см³ дейінгі қозғалтқышы үшін жыл сайынғы көлік салығы 3 АЕК болып бекітілген – 2025 жылы бұл 11 796 теңге (2024 жылға қарағанда 720 теңгеге көп). Сол сияқты, қосылған құн салығына (ҚҚС) міндетті тіркеу шегі жылдық 20 000 АЕК мөлшерінде белгіленген. Бұл 2025 жылы шамамен 78 640 000 теңгені құрайды. (2024 жылы 20 мың АЕК ~73,84 млн тг болған, 2025 жылы 78,64 млн тг болды). АЕК көлемінің артуы кәсіпкерлер үшін осы шектің көтерілуін білдіреді: жылдық табысы 78,6 млн теңгеден аспайтын кәсіпкер ҚҚС төлеуші ретінде тіркелмейді. Одан бөлек, жеңілдетілген декларация негізіндегі салық режимін (оңайлатылған режим) қолдану үшін жарты жылдық кіріс 24 038 АЕК-тен аспауы керек – 2025 жылы бұл шамамен 94,5 млн теңгеasistent.kz. Осылайша АЕК бизнес санаттарына қойылатын айналым лимиттерін инфляция деңгейінде арттырып отырады.
-
Әлеуметтік төлемдер және жәрдемақылар. Бірқатар мемлекеттік жәрдемақы мөлшері де заңнамада АЕК есебімен көрсетілген. Мысалы, бала туғанда берілетін біржолғы жәрдемақы 1-ші, 2-ші және 3-ші балаға 38 АЕК, ал 4-ші және одан кейінгі әр балаға 63 АЕК мөлшерінде төленеді. 2025 жылғы көрсеткішпен бұл сәйкесінше 149 416 теңге және 247 716 теңге болады. Төрт және одан көп баласы бар отбасыларға төленетін ай сайынғы жәрдемақы бала санына қарай есептеледі – мәселен, 4 баласы бар отбасы шамамен 16,03 АЕК мөлшерінде алады, бұл 63 030 теңгеге тең, ал 10 баласы бар отбасы 40 АЕК немесе 157 280 теңге алады. 2025 жылы АЕК өсуіне байланысты аталған жәрдемақылардың теңгедегі сомасы 6,5%-ға арттыgov.kz, яғни мемлекеттен алатын төлемдер мөлшері инфляцияға сай көбейтілді.
-
Жеке табыс салығының шегерімдері. АЕК еңбекақының қолда бар мөлшеріне де әсер етеді. Жалақыдан ұсталатын жеке табыс салығы (ЖТС) бойынша стандартты шегерім 14 АЕК көлемінде бекітілген. Бұл әр қызметкердің ай сайынғы табысынан 14 АЕК-ке тең сома салықтан босатылады деген сөз. 2024 жылы 14 АЕК 51 688 теңгені құраса, 2025 жылы 55 048 теңгеге дейін өсті. Демек, 85 000 теңге (ЕТЖ) алатын адамның 2025 жылы 55 048 теңгесі салықтан бос, ал қалған ~29 952 теңгесіне 10% ЖТС салынады; 2024 жылы босатылатын сома 51 688 тг болып, салық ~33 312 тг-ден ұсталған еді. Нәтижесінде 2025 жылы ең төменгі жалақы алатын жұмыскер өткен жылға қарағанда 300 теңгеден астам көп ақша алады, өйткені салық азайды. Бұл қарапайым қызметкерлер үшін жағымды әсер, ал мемлекет үшін шегерімдердің өсуі ЖТС түсімдерін сәл төмендетеді.
-
Кәсіпкерлікке қойылатын өлшемдер. Шағын және орта бизнес субъектілерін санаттарға бөлу кезінде жылдық табыс көрсеткіштері де АЕК-пен есептеледі. Мысалы, микробизнес ретінде тіркелу үшін жылдық табыс белгілі бір мың АЕК-тен аспауы қажет (нақты сан заңмен бекітіледі). АЕК өссе, тиісті табыс шектері де теңгемен жоғарылайды. 2025 жылы патент негізіндегі арнаулы салық режимін қолданудың жылдық кіріс лимиті 3 528 АЕК немесе шамамен 13,87 млн теңге, ал тіркелген шегерім негізіндегі режим үшін – 144 184 АЕК (шамамен 566,9 млн теңге) деп көрсетілген. Мұндай критерийлер бизнеске қойылатын талаптардың уақыт өте келе тым қатайып кетпеуін қамтамасыз етеді.
Айыппұл есептеу мысалы: Алдыңғы бөлімдегідей, жылдамдықты 15 км/сағ асырып айдаған жүргізушіге 5 АЕК мөлшерінде айыппұл қарастырылған делік. 2025 жылғы АЕК-пен бұл 19 660 теңге болады. Егер жүргізуші 2024 жылы дәл сол бұзушылық үшін ұсталған болса, 18 460 теңге төлер еді. Яғни, жаңа мөлшер 1 200 теңгеге көп – бұл айырмашылық 5 АЕК-тің өсімінен туындады.
ИП салығын есептеу мысалы: Жеңілдетілген декларация бойынша жұмыс істейтін жеке кәсіпкердің (ЖК, ИП) алты айлық табысы 24 038 АЕК-тен аспауға тиіс. Бұл 2025 жылы ~94,5 млн теңге екенін жоғарыда айттық. Мысалы, кәсіпкердің I жартыжылдықта тапқан табысы 90 млн тг болса, оны АЕК-ке шақсақ шамамен 22 900 АЕК, яғни лимиттен төмен – ЖК жеңілдетілген салық режимін жалғастыра алады. Ал егер табыс 94 517 416 теңгеден (24 038 АЕК) асып кетсе, келесі салық кезеңінен бастап жалпыға бірдей тәртіпке (ОУР) ауысуы қажет. Сондай-ақ, егер жылдық айналым 20 000 АЕК-тен жоғары болса (2025 жылы 78,64 млн тг), кәсіпкер ҚҚС бойынша есепке міндетті түрде тіркелуге тиіс. Осылайша, АЕК негізінде есептелген шектер шағын бизнеске арналған әртүрлі салықтық режимдерді қолдану мүмкіндігін айқындайды.
Әлеуметтік төлем (субсидия) мысалы: Халықты жұмыспен қамту бағдарламалары бойынша мемлекет жұмыс берушілерге еңбекақы шығындарын өтеу үшін субсидия төлейді. Ондай субсидиялар мөлшері АЕК-пен шектеледі. Мәселен, қоғамдық жұмыстарға қатысушылардың еңбекақысы айына кемінде 24 АЕК мөлшерінде болуы тиіс. 2025 жылы бұл 94 368 теңгеге тең (24 × 3 932). Әлеуметтік жұмыс орындарын құрған жұмыс берушіге мемлекет еңбекақының белгілі бір бөлігін өтейді – жұмыссыз азаматтарды алғаны үшін жалақысының 35%-ын, бірақ 24 АЕК-тен көп емес мөлшерде, ал мүгедек жандарды ҮЕҰ желісі бойынша жұмысқа орналастырса – жалақысының 70%-ын, бірақ 24 АЕК шегінде. Демек, мұндай бағдарламаға қатысушы жұмысшыларға мемлекет айына 24 АЕК (кемінде) соманы төлеуді кепілдендіреді. 2025 жылы 24 АЕК – 94,4 мың теңге, 2024 жылы 24 АЕК – 88,6 мың теңге болған (3692 × 24), яғни жаңа жылы субсидияның шекті көлемі ~5 760 теңгеге көбейді.
Ең төменгі жалақы (МЗП) – 2025 жылғы деңгейі және қолданылуы
МЗП түсінігі: Ең төменгі жалақы (ЕТЖ, орысша МЗП) – мемлекет бекітетін толық жұмыс айына төленуге тиіс ең аз еңбекақы мөлшері. Бұл көрсеткіш еңбек құқығында төменгі әлеуметтік стандарт болып саналады: жұмыс беруші толық ставкалы қызметкерге заң бойынша ЕТЖ-ден төмен жалақы бере алмайды. ЕТЖ көлемі де жыл сайын республикалық бюджет заңында анықталады және экономикалық, әлеуметтік саясатқа сай мерзімді түрде қайта қаралып отырады.
2025 жылғы МЗП мөлшері: 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда ең төменгі жалақы мөлшері 85 000 теңге деңгейінде сақталды. Бұл көрсеткіш 2024 жылмен салыстырғанда өзгерген жоқ. Еске салсақ, 2022 жылы ЕТЖ 60 000 тг болса, 2023 жылы 70 000 тг-ге, 2024 жылы бірден 85 000 тг-ге көтерілген болатын. 2025 жылы үкімет бұл соманы тағы өсірмей, сол бұрынғы деңгейде қалдырды. 85 мың теңге шамамен $160 АҚШ долларына тең. МЗП өспегенімен, ол тарихи тұрғыдан Қазақстандағы ең жоғары ең төменгі жалақы көрсеткіші болып тұр және халықтың табысын арттыру саясатының бір көрінісі ретінде бағаланды.
МЗП қолдану аясы: Ең төменгі жалақы тікелей еңбекақы төлеу жүйесіне қатысты болғанымен, жанама түрде түрлі есеп-қисаптарда роль атқарады:
-
Еңбекақы төлеу және еңбек құқықтары. Толық жұмыс істейтін қызметкердің айлық жалақысы 85 000 теңгеден төмен болмауға тиіс. Егер жұмыс уақытының нормасы сақталмаса немесе адам толық емес ставкада істесе, жалақысы да пропорционал азаяды, бірақ бір толық ставканың баламасы ЕТЖ-ден кем болуы заңбұзушылық болып есептеледі. Сағаттық тарифті мөлшерлер де ЕТЖ негізінде есептеледі (айлық ЕТЖ-ні жұмыс сағатының айлық нормасына бөлгенде). Жалақының барлық түріне қосылатын үстемеақы, өтемақы, сыйақы сияқты төлемдер де кемінде ЕТЖ мөлшерін қамтуы керек деп қарастырылады. Пандемия кезінде мемлекет табысынан айырылған азаматтарға бір айлық ЕТЖ (42 500 тг) көлемінде әлеуметтік төлем жасағаны белгілі – бұл төтенше жағдайларда МЗП-нің ең төменгі қолдау құралы ретінде қолданылуы мүмкін екенін көрсетті.
-
Салық және шегерімдер. Жоғарыда айтылғандай, 2025 жылы ЕТЖ өзгермегенімен, МРП артқандықтан ең төменгі жалақы алушылардың қолына тиетін ақша сәл көбейді. Себебі ЖТС-тың стандартты шегерімі 14 АЕК-ке тең болып қалса да, АЕК өзі өсті – нәтижесінде салық салынбайтын сома 51 688 тг-ден 55 048 тг-ге өсті. ЕТЖ-ден (85 мың теңгеден) ұсталған ЖТС мөлшері азайып, жұмыскер шамамен 300 теңгеге артық ала бастады. Бірақ бұл өсім МЗП-нің емес, МРП-нің артуы есебінен болды. Өйткені МЗП 85 мың болып қалса да, оның белгілі бір бөлігі (14 АЕК-ке тең) салықтан босатылған кезде, АЕК жоғары болғандықтан босатылатын теңге көлемі де көп. Жұмыс берушілер үшін МЗП өзгермегені қолайлы жағдай тудырды – 85 000 тг төлеп жүрген қызметкерлердің жалақысын 2025 жылы қайта көтерудің қажеттілігі жоқ. Сондай-ақ 85 мың тг төңірегіндегі жалақыдан есептелетін барлық салықтық аударымдар, жарналар да 2024 жылдағы деңгейде қалды (кейбірінің пайыздық мөлшерлемесі өзгерсе де, есептеу базасы сол жалақы).
-
Әлеуметтік аударымдар мен жарналар. ЕТЖ көптеген міндетті әлеуметтік төлемдерді есептеуде негіз болып табылады. Зейнетақы жарналары (ОПВ): жұмыс істейтін әр адам табысының 10%-ын Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аударады, бірақ ең төмен шегі бар – ең аз деп есептелетін табыс 1 ЕТЖ мөлшерінен кем болса да, 10% ЕТЖ көлемінде төлеуі тиіс. Демек, 2025 жылы айына ең аз 8 500 теңге зейнетақы жарнасын төлеу керек (85 000 × 10%). Әлеуметтік медициналық сақтандыру жарнасы (ӘМС/ОСМС): жұмыс беруші үшін әр қызметкерге жалақының 3%, қызметкердің өзі 2% төлейді, ал жеке тұлғалар (жеңілдік санатына кірмейтіндер) үшін жарна есептеу объектісі ретінде 1,4 ЕТЖ алынған. Соның 5%-ы ай сайын төленеді, бұл 2025 жылы 5 950 теңгені құрайды. Егер адам ресми табысы жоқ, өз бетінше төлейтін болса да, айына 5 950 теңгеден кем емес ОСМС жарнасын төлеуі қажет. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударымдар (ӘАҚ): еңбек етушілер үшін ай сайынғы әлеуметтік аударым 3,5%-дан 5%-ға өсті 2025 жылы, және ол да есептеу үшін ЕТЖ-нің кемінде 1 еселенген мөлшерін алады. Яғни, 85 мың теңгеден 5% – 4 250 теңге – бұл бір қызметкер үшін жұмыс беруші аударуы тиіс ең аз әлеуметтік аударым сомасыuchet.kz. Жоғары жалақы алатындардікі бұдан көп болуы мүмкін, бірақ аз болса да 4 250-ден төмен болмайды. Бұл ең төменгі жалақының әлеуметтік төлемдер жүйесінде де «ең төменгі база» болатынын көрсетеді.
-
Басқа қаржылық көрсеткіштер. ЕТЖ жанама түрде экономикада көптеген есептеулерге әсер етеді. Мысалы, айыппұлдардың кейбір түрлері бұрын ЕТЖ-мен де байланыстырылатын (қазір көбінесе АЕК пайдаланылады). Сонымен бірге, ең төменгі күнкөріс деңгейі (ЕКД) деген көрсеткіш бар (2025 жылы 46 228 тг), ол кедейлік шегі мен базалық әлеуметтік төлемдерді анықтауда қолданылады. ЕТЖ мен ЕКД-нің арақатынасы халықтың өмір сүру деңгейін талдауда ескеріледі. 2025 жылы ЕТЖ (85 мың) ЕКД-ден едәуір жоғары, бұл ең төменгі жалақы кедейлік шегінен асып тұрғанын білдіреді. Бұдан бөлек, мемлекет қызметкерлерінің тарифтік ставкалары, студенттердің стипендиясы, кейбір өтемақы түрлері ЕТЖ өзгергенде қайта қаралуы мүмкін.
ИП төлемдерін есептеу мысалы: Жалдамалы жұмыскері жоқ жеке кәсіпкер табысына байланысты өзі үшін міндетті төлемдерді аударады. Егер оның табысы мардымсыз болса, ең төменгі мөлшерде төлеуге тиіс. 2025 жылы «өзін-өзі қамтитын» ЖК ай сайын 8 500 тг зейнетақы жарнасын (ОПВ), 5 950 тг медициналық сақтандыру жарнасын (ОСМС) және 4 250 тг әлеуметтік аударымды төлеуі керек. Барлығы 18 700 теңге. Бұл сомалар 2024 жылы дәл осылай болған (пайыздық ставкалардың өзгеруін ескермегенде), өйткені ЕТЖ 85 мың тг бұрын қандай болса, сол күйі қалды. Егер кәсіпкердің табысы 85 мыңнан аз болса да, көрсетілген сомаларды төлеуі қажет – олар ең төменгі табыс ретінде ЕТЖ-ге сүйеніп есептеледі.
МЗП қолдану мысалы (әлеуметтік төлемдер): Тарихи бір мысал – 2020 жылғы карантин кезінде табысынан айырылған азаматтарға төленген 42 500 теңге жәрдемақы дәл сол кездегі ең төменгі жалақы мөлшеріне тең болды. Бұл қиын уақытта ЕТЖ деңгейі ең төменгі қолдау құралы ретінде алынғанын көрсетеді. 2025 жылы мұндай тікелей МЗП-ке тең төлемдер жоқ, бірақ ЕТЖ әлі де ел экономикасында маңызды шама болып есептеледі. Мысалы, жаңа заң қабылданып, ЕТЖ мөлшері өсе қалса, ол көптеген еңбек келісімшарттарын, еңбекақы қорын, бюджет шығыстарын автоматты түрде қайта санауды талап етеді. Сондықтан ЕТЖ-нің сақталуы немесе көтерілуі – Үкімет пен жұмыс берушілер үшін үлкен маңызға ие шешім.
Қорытынды
Жалпы нәтиже: 2025 жылы Қазақстанда АЕК 3 932 теңге, ең төменгі жалақы 85 000 теңге деңгейінде бекітілген. АЕК-тің 2025 жылғы өсуі (6,5%) мемлекеттің салықтық-әлеуметтік барлық төлемдеріне әсер етті – айыппұлдар, алымдар, жәрдемақылар көлемі сәйкес пайызға ұлғайды. Ал ең төменгі жалақы мөлшері бұрынғы деңгейде қалды, бұл бір жағынан жұмыс берушілерге қосымша салмақ салмады, екінші жағынан инфляция жағдайында төмен жалақы алатындардың табысы аздап болса да салықтық жеңілдік арқылы өсті. 2025 жылдың көрсеткіштерімен санасақ: кез келген заңмен белгіленген төлемді есептеу үшін АЕК-ті 3 932 теңгеге көбейту жеткілікті, ал ең төменгі жалақы 85 мың теңге ретінде барлық еңбек қатынастарында базалық минимум болып қала береді. Бұл деректерді ресми органдардың (ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, ҚР Қаржы министрлігі және т.б.) 2025 жылғы нормативтік-құқықтық актілерінен алуға боладыgov.kz. Келешекте (2026, 2027 ж. және әрі қарай) АЕК пен ЕТЖ қайта қаралса, тиісті заң актілеріне өзгерістер енгізіледі және жоғарыда сөз болған барлық төлемдер жаңа мөлшерге сәйкестендіріледі. Ендеше, 2025 жыл үшін қарастырылған МРП мен МЗП мәндері – азаматтар мен кәсіпкерлерге қаржылық міндеттемелер мен әлеуметтік құқықтарын есептеуде басты нұсқаулық ретінде қызмет етеді.