Скоринг деген не: несие алуда банк қалай бағалайды

Скоринг — бұл адамның немесе компанияның несие қабілеттілігін (төлем қабілеттілігін) бағалаудың статистикалық, автоматтандырылған әдісі. 

«Скоринг» сөзі ағылшын тіліндегі score — «баға», «ұпай», «бағалау» деген сөзден шыққан. 

Яғни, скоринг — бұл банк, микроқаржы ұйымдары (МҚҰ) және басқа кредит берушілер несие бермес бұрын өтініш берушіні автоматты түрде бағалайтын жүйе. Бұл жүйе сіздің қаржылық мінез-құлқыңыз бен тарихыңыз негізінде «ұпай» береді; егер ұпай жоғары болса — кредит алу ықтималдығы жоғары, төмен болса — кредит немесе өтініш қабылданбауы мүмкін. 

Үздік ұсыныстар (Топ-3)

Credi KZ микронесиелері

Жаңа клиенттерге — 0,01%

Сомасы: 10 000 - 300 000 тг.

Тендер: 0,01%

Мерзімі: 3-тен 180 күнге дейін

Жасы: 18 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

Kviku МҚҰ онлайн микрокредиті

Тек күніне 0,01%-дан!

Сомасы: 15 000 - 170 000 тг.

Тендер: 0,01%

Мерзімі: 5-тен 45 күнге дейін

Жасы: 18 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

Vivus онлайн МҚҰ

"Жеңілдік кезеңі 7 күн" акциясы бойынша 0,01% мөлшерлемемен займдар

Сомасы: 10 000 - 153 150 тг.

Тендер: 0,95%

Мерзімі: 21 күн

Жасы: 21 жастан бастап

Онлайн ақша алу i

Скоринг қалай жұмыс істейді: қандай факторлар есепке алынады

Кредиторлар (банк немесе МҚҰ) скоринг жүйесі арқылы келесі деректерге негізделіп шешім қабылдайды: 

• Кредит тарихы (несие тарихы): бұрын алған кредиттер, олардың төленген-төленбегені, мерзімінде төленуі немесе қарыз болуы. 

• Қарыздың ағымдағы мөлшері және жалпы қаржылық жүктеме — егер сізде қазір бірнеше кредит бар болса, бұл сіздің төлем қабілеттілігіңізге әсер етеді. 

• Төлем тәртібі: өткен төлемдер уақытылы жасалған ба — бұл ең маңызды көрсеткіштердің бірі. 

• Жұмыс орны, табыс мөлшері, жұмыс өтілі, тұрақтылық сияқты әлеуметтік-экономикалық факторлар. Кредит алушының кірісі мен тұрақты табысы назарға алынады. 

Скоринг жүйесі осы деректерді өңдеп, ұпай береді. Осы ұпай арқылы кредитор — несиені беруге немесе бермеуге, немесе қандай шарттармен беруге болатындығына шешім қабылдайды. 

Түрлері (видтері) скорингтің

Скорингтің бірнеше түрі бар, және әр банк немесе МҚҰ өз моделін қолдануы мүмкін. 

• Анкеталық (application scoring): өтініш берген кезде берілген ақпаратқа — табыс, жұмысы, отбасы жағдайы, т.б. — негізделген бағалау.

• Нақты мінез-құлық (поведенческий скоринг): адамның қаржылық мінез-құлқы — кіріс/шығыс, бұрынғы төлемдер, несие жүктемесі мен төлем тәртібі қаралады.

• Альтернативтік немесе «баламалы» скоринг — егер адамда кредит тарихы аз немесе жоқ болса, банктер кейде басқа ақпараттар — кіріс әрі шығыс, коммуналдық төлемдер, тұрақты жұмысы, қаржы белсенділігі арқылы да бағалай алады. 

Бірақ, әр банк/МҚҰ-да қолданылатын модельдер әртүрлі болуы мүмкін — сондықтан бір жерде өтініш қабылданбай, екінші жерде мақұлдануы мүмкін. 

Неліктен скоринг маңызды — несие алушы мен кредитор үшін

Кредитор (банк, МҚҰ) үшін:

• Скоринг — шешімді жедел қабылдауға мүмкіндік береді, қолмен үлкен тексеріс жүргізбейді. 

• Кредиттік тәуекелдерді азайтады: несиені өтей алмайтындарды алдын ала «сүзеді». 

• Несие беру процесін жүйелі, объективті, бірдей ережелермен жүзеге асыруға көмектеседі. 

Сіз — заемшы ретінде:

• Скорингтің қалай есептелетінін білсеңіз — несие алмас бұрын өз жағдайыңызды бағалап, дайындалуға болады.

• Несие немесе займ алудың мүмкіндігін арттыру үшін — төлемдерді уақытында жасау, қарызды азайту, кіріс пен кредиттер арасындағы балансты сақтау маңызды.

• Жақсы скоринг ұпайы болса — кредитіңіз мақұлданады, пайыздық мөлшерлеме мен шарттар да тиімді болуы мүмкін. 

Қазақстан context: Скоринг пен кредиттік рейтинг қалай жұмыс істейді

Қазақстанда кредиторлар кредит тарихы мен скоринг негізінде шешім қабылдайды. 

Барлығы дерек қоры мен кредиттік бюролар — деректер негізінде жеке тұлғалардың қаржылық мінезін бағалайды.

Егер сіздің несие тарихыңыз таза болса және төлемдер уақытында болса — кредитке өту ықтималдығы жоғары. Бірақ кредитке өтініш бергенде әр ұйымның өз скоринг моделі бар екенін ұмытпаған жөн. 

Скоринг ұпайын қалай жақсартуға болады / несие тарихын қалай нығайтуға болады

Егер сіз кредит алуға дайындалып жүрсеңіз — мына қадамдар көмектеседі:

1. Төлемдерді әрдайым уақытында жасау. Бір ғана кешігіп төлеу кредит тарихына кері әсер етуі мүмкін.

2. Қарызды жүктемені азайту: бір уақытта көп кредит алмаңыз, бар қарыздарды аяқтап, жаңа қарыз алмас бұрын жағдайды ойланыңыз.

3. Кіріс пен қарыз арасындағы баланс қолайлы болуы тиіс. Табыс деңгейіңіз кредит төлеуге жеткілікті болуы керек.

4. Кредит тарихы аз болса — кішкентай несиеден бастау. Мысалы, шағын займ алып, оны уақытында өтіп, тарихыңызды қалыптастыру.

5. Бір уақытта бірнеше өтініш бермеу. Көптеген өтініштер банктердің көз алдында күмән туғызуы мүмкін. 

Маңыздылығы және шектеулері

• Скоринг — бұл болжау, 100% кепілдік емес. Тек ұпай береді, бірақ несие беруде әр ұйымның жеке шешімі бар. 

• Әртүрлі кредиторларда скоринг критерийлері әртүрлі: бір банк жақсы ұпай берсе, басқа банк басқаша қарауы мүмкін. 

• Егер сізде несие тарихы мүлде жоқ болса — скоринг ұпайы төмен болуы мүмкін. Мұндай жағдайда альтернативтік көрсеткіштер (кіріс, тұрақты жұмыс, төлем тарихы, т.б.) көмектеседі.

Толығырақ мына жерден оқыңыз: Кредит рейтингіңізді қалай жоғарылатуға болады: практикалық нұсқаулық

Қорытынды

Скоринг — Қазақстанда да, әлемде де несие алуда негізгі құралдардың бірі. Бұл — сіздің қаржылық мінез-құлқыңызды, төлеушілік қабілетіңізді объективті бағалайтын статистикалық жүйе.

Скорингтің қалай жұмыс істейтінін, неге әсер ететінін, қалай жақсартуға болатынын білген адам — өз кредиттік тарихын және қаржылық жағдайын саналы түрде басқара алады.

Егер мақала қазақша дұрыс көрінсе — мен дайынмын әрі қарай таға бір темаларды толық қазақ тілінде әзірлеуге: мысалы, «Қарыз тарихын қалай тексеруге болады», «Кредиттік рейтингті қалай көтеруге болады» және тағы басқалар.