2009 жылдан 2025 жылға дейінгі биткоиннің өсуі: хронология және талдау
Bitcoin – әлемдегі алғашқы және ең ірі криптовалюта
Биткоин 2008 жылы Сатоши Накамото (шын аты–жөні белгісіз жеке немесе топ) деген аноним автор тарапынан жасалды. Оның негізгі мақсаты – банктер мен мемлекеттік реттеушілерге тәуелсіз, цифрлық «халықтық» валютаны ұсыну болды. Bitcoin желісі 2009 жылғы 3 қаңтарда іске қосылып, сол күні алғашқы («генезис») блок табылып, майнерлерге 50 BTC сыйақы төленді. Бұл блоктағы жазбада The Times газетінің «Екінші банктық құтқару» тақырыбы келтіріліп, сол кездегі жаһандық қаржы дағдарысына меңзеді. Алғашқы транзакция 2009 жылғы 12 қаңтарда Сатоши Накамото мен Хэл Финни арасында жүзеге асырылды – 10 BTC аударылды. 2009 жылдың қыркүйегінде биткоин алғашқы рет нарықтық бағаға ие болды: 5 қазан күні New Liberty Standard биржасында 1 USD үшін 1309,03 BTC ұсынылды. Бастапқыда фиатқа айырбастау өте күрделі еді: биткоинді негізінен жеке келісіммен (P2P) немесе шектеулі криптобиржалар арқылы сатып алатын.
Үздік ұсыныстар (Топ-3)
2009–2012: Алғашқы ентузиастар мен біртіндеп даму
Бастапқы жылдары (2009–2012) биткоинды негізінен технологияға қызыққан энтузиастар өндірді. 2010 жылы алғашқы криптобиржалар пайда болды: ақпанда – Bitcoinmarket, шілдеде – Mt. Gox. Сол жылы айтулы оқиға – 10 000 BTC-ге екі пицца сатып алынған алғашқы нақты сауда – орын алды (сол кезде шамамен $25 құрады). 2011 жылдың ақпанында 1 BTC алғаш рет АҚШ долларына теңелді. 16 сәуір 2011 жылы Time журналы биткоин туралы алғаш рет баспасөзде мақала жариялап, сол кезде жалпы нарықтық капитализация тек $10 млн шамасында болған еді.
Нарықтық толқындар мен түзетулер
2013 жылғы «бычий» цикл
2013 жылдың көктемінде биткоин бағасы бірнеше доллардан $266-ға дейін көтерілді. Алайда сәуірде Mt. Gox биржасы жаңа тіркелушілер толқыны мен күрт құлдырау салдарынан саудасын тоқтатты, содан курс $100-ға дейін түсті. Жазғы түзетуден кейін желтоқсанда курс ~$1000-ға дейін қалпына келді, әсіресе Қытай нарығындағы қызығушылық пен БАҚ-тағы шулы жаңалықтар әсер етті. Бірақ 2014 жыл басында Mt. Gox 850 000 BTC жоғалтып, банкротқа ұшырады – курс қайтадан бірнеше жүз доллар деңгейіне төмендеді.
2017 жылғы ұшқын
2017 жылы биткоин $1000-дей деңгейден жыл соңына қарай ~$19 892-ге дейін өсті, яғни бір жыл ішінде 20 есеге жуық қымбаттады. Бұл өсімге розничті инвесторлардың қызығушылығы, БАҚ-тағы ажиотаж және Ethereum негізіндегі ICO қондырғылары ықпал етті. Алайда желтоқсанда курс ~$13 000-ға 36%-ға төмендеп, 2018 жылы ~$3 000-ға дейін құлдырады. Сарапшылар оны «перекупленность» пен Қытайдағы реттеудің күшеюімен байланыстырды.
2020–2021: Пандемия және институционалдық қызығушылық
2020 жылдың наурызында COVID-19 пандемиясының кесірінен қаржы нарықтары құлдырап, биткоин ~$4 000-ға дейін төмендеді. Алайда орталық банктердің фискалдық ынталандырулары мен «халвингтің» (майнерлік сыйақының жартыға қысқаруы, 6,25 BTC) арқасында жыл соңына қарай курс ~$29 000-ға дейін қалпына келді. 2021 жылы Tesla 1,5 млрд доллар көлемінде биткоин сатып алды, ал MicroStrategy ондаған мың BTC жинады. Осылайша биткоин «цифрлық алтын» ретінде институционалдық инвесторлардың қорғаушы активі ретінде қабылданды.
2021 ж. екінші жартысындағы өзгерістер
2021 жылғы жазда Қытай биткоин майнын толықтай тыйып, биржаларды шектеді – курс ~$30–35 000-ға дейін төмендеді. Осы кезеңде Сальвадор биткоинді заңды төлем құралы деп жариялап, ресми Chivo әмиянын іске қосты. 2021 жылғы 10 қарашада биткоин тағы да $68 789 деңгейіне жетті, бірақ жыл соңында ~$40–50 000 аралығында тұрақтап қалды.
2022 жыл: Terra/LUNA мен FTX дағдарыстары
2022 жылғы мамырда Terra экожүйесі опатқа ұшырап, 80 000 BTC резервін сатуға мәжбүр болды – курс күрт құлдырады. Одан кейін Three Arrows Capital, Celsius және Voyager сияқты ірі компаниялар банкротқа ұшырады. Қарашада FTX биржасының дағдарысы орын алып, Сэм Бэнкман-Фрид қаражатты жымқырды – FTX құнды қағаздарға баламасы жоқ әйелді тоқтатпақшы болыңыз, қор нарығы тағы да сартылдады.
2023–2025: Қайта өрлеу және ETF әсері
2023 жылы биткоин баяу өсті: қаңтарда курс 40%-ға көтерілді. Оған АҚШ Федералдық резервінің ставкаларын көтеруді тұрақтандыру мен Ordinals протоколының пайда болуы әсер етті. 2024 жылдың қаңтарында АҚШ-та алғашқы спот-bitcoin ETF қабылданып, маусымда курс ~$70 000-ға жетті. Содан кейін 2024 жылғы төртінші халвинг сыйлығы 3,125 BTC-қа төмендетті. 5 желтоқсанда курс алғаш рет $100 000 шегіне шықты.
Негізгі факторлар
-
Халвингтер: 2012, 2016, 2020 және 2024 жылдары биткоин эмиссиясы жартыға азайды, содан кейін курс тұрақты түрде көтерілді.
-
Макроэкономика: COVID дәуіріндегі эмиссия көлемінің өсуі инфляциялық күтулерді күшейтіп, биткоинға сұранысты арттырды.
-
Институционалдық қабылдау: Tesla, MicroStrategy, BlackRock, Vanguard және Fidelity сияқты ірі инвесторлар биткоинге кірді.
-
Реттеу: Қытайдың шектеулері (2013, 2017, 2021) және Батыстың ETF-терге рұқсаттары нарыққа қатты әсер етті.
-
БАҚ пен FOMO: Жаңалықтар мен әлеуметтік желілер биткоинға деген қызығушылықты күшейтіп, «қорықпа!» күйзелісін туғызды.
Қорыта келгенде
2009 жылдан 2025 жылға дейінгі аралықта биткоин бірнеше мәрте «өліп», қайтадан оянды. Оның бағасы халвингтер, пандемия, институционалдық қолдау, реттеу шаралары және медиа ықпалы секілді факторларға тәуелді болды. Бүгінгі күні биткоин капитализациясы $1,8–1,9 трлн шамасында, өндірілу 21 миллион монетаға дейін шектелген. Алдағы уақытта биткоиннің бағыты реттеуші шешімдер, жаңа технологиялар (мысалы, мобильді DeFi) және жаһандық макроэкономикаға байланысты анықталатын болады.
Мақала аналитикалық көзқараспен жазылды, негізгі ақпарат көздері: Bitcoin Magazine, Reuters, The Guardian, рецензияланған зерттеулер.